◄ الزامات حاکمیتی، مدیریتی و مالکیتی؛ سه‌گانه‌ ای کلیدی در توسعه سواحل مکران

مهدی استادی جعفری:

توجه جدی اسناد بالادستی توسعه کشور طی چند سال اخیر به توسعه دریا محور بیانگر این مطلب است که حاکمیت در ایران می خواهد منطقه سواحل مکران را تبدیل به یکی از قطب های توسعه پایدار و اقتصادی کشور نماید، لیکن در صحنه اجرا با چالش ها و موانع متعددی روبروست. شاهد این ادعا، میزان کارایی و کارآمدی نهادهای توسعه ای مستقیم و غیرمستقیم در توسعه سواحل مکران و تحقق پذیری طرح های توسعه ای در سال های اخیر است. ظرفیت بی بدیل این سواحل از یک سو و انتظارات حاکمیت و مردم نسبت به توسعه در این پهنه کشور، حکم می کند تا نحوه برخورد با مسئله توسعه و موانع پیش روی آن با حساسیت بیشتری دنبال گردد، تا جایی که پس از ریشه یابی و روشن علل تاخیر و از دست رفتن فرصت ها، نسبت به حل مشکلات چاره جویی شود.

زمانی که صحبت از توسعه مکران به میان می آید، باید دقت گردد که ملموس ترین برداشت از توسعه این است که جامعه محلی و افرادی که قرار است در آن پهنه سکنی یابند بتوانند خوب زندگی کنند و شرایط به گونه ای باشد که همگان بتوانند از مواهب آن الگوی اجرا شده در زندگی خود بهره مند گردند. براساس برداشت فوق، اگر در جامعه ای نظام حاکم اقدام به پیاده سازی و اجرای مجموعه پروژه های توسعه ای نماید که افراد ساکن در آن بخش از سرزمین از مواهب آن بهره مند نگردند و آنها خودشان را در ساده ترین حلقه های اشتغال و بهبود زندگی خود نبینند، باید اذعان نمود که توسعه به طور کامل و یا قابل قبول روی نداده است، اگرچه درآمد ملی به واسطه آن توسعه و امثالهم بالاتر رفته باشد.

با این وصف، در فرآیند تهیه طرح های توسعه که با هدف توسعه پذیری مناطق مختلف انجام می گیرد، ضروری است تا به سه گانه ای به نام مقوله های حاکمیتی، مدیریتی و مالکیتی توجه جدی گردد. نکته اصلی مورد هدف در این نوشتار این است که فرآیند تدوین طرح های جامع و توسعه ای در سواحل مکران با رویکرد آمایشی و یکپارچه سازی نیازمند توجه به مسائل حاکمیتی، مدیریتی و مالکیتی به صورت دقیق و هماهنگ است. این مسائل می توانند تأثیر عمده ای بر موفقیت یا شکست طرح ها داشته باشند و باید به شیوه ای مدیریت شوند که اهداف توسعه ای و آمایش سرزمینی به درستی تحقق یابند. در ادامه به چگونگی امکان پذیری مدیریت این موضوعات پرداخته می شود.

1- موضوعات حاکمیتی (Governance Issues)

این دست از موضوعات، به طور مستقیم با نحوه حکمرانی، سیاست ها و قابلیت های حاکمیت در نحوه برخورد با توسعه در مقیاس کلان تا خرد مرتبط است. به طور کلی انتظار می رود تا در محور حاکمیتی به مقوله های مهمی از جمله جهت گیری، اولویت دهی، تخصیص منابع و اعتبارات، سیاستگذاری، تصمیم گیری و وحدت رویه در مواجهه با موضوعات و مسائل کشور پرداخته شود.

• تقسیم وظایف و اختیارات

یکی از اصلی ترین موضوعات حاکمیتی، تقسیم وظایف و اختیارات میان نهادهای مختلف (دولت مرکزی، دولت های محلی، سازمان های مرتبط) است. برای توسعه سواحل مکران، ضروری است که نقش ها و مسئولیت ها به وضوح مشخص شود تا از تداخل وظایف و بروز اختلافات جلوگیری شود.

• سیاست های ملی و منطقه ای هماهنگ

سیاست های توسعه ای در سواحل مکران باید با سیاست های کلان ملی هماهنگ باشد. این امر مستلزم همکاری و تعامل نزدیک میان نهادهای ملی و منطقه ای است تا از تداخل یا تضاد در سیاست ها و برنامه ها جلوگیری شود.

• ایجاد نهادهای حاکمیتی فراگیر

تشکیل نهادهای حاکمیتی اختصاصی برای نظارت بر توسعه سواحل مکران و ایجاد هماهنگی میان بخش های مختلف می تواند به موفقیت این طرح ها کمک کند. این نهادها باید به گونه ای طراحی شوند که بتوانند منافع ملی و منطقه ای را به طور هم زمان مورد توجه قرار دهند.

2- موضوعات مدیریتی (Management Issues)

ساختارهای و مدیریتی نقش اساسی در توسعه و پیشرفت دارند و باید از نظر کارآیی، شفافیت و واکنشی قوی عمل کنند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن مسائل جامعه را مدیریت کنند. بازنگری ساختارهای مدیریتی به منظور ایجاد انعطاف پذیری، بهبود عملکرد و پاسخگویی به نیازهای متغیر جامعه ضروری است.

• مدیریت یکپارچه منابع طبیعی

توسعه سواحل مکران نیازمند مدیریت یکپارچه منابع طبیعی است. این امر مستلزم هماهنگی میان بخش های مختلف دولتی، خصوصی و جوامع محلی است تا از بهره برداری ناپایدار و تخریب منابع جلوگیری شود. اگرچه تجربه موفق کشور در تهیه طرح یکپارچه مدیریت سواحل یا ICZM وجود دارد، لیکن عدم توجه و پایبندی به نتایج و خروجی سندهایی از این دست حاکی از عدم توجه مدیریت کلان و منطقه ای به پایبندی به این گونه طرح هاست.

• برنامه ریزی و مدیریت زیست محیطی

به دلیل اهمیت زیست محیطی سواحل مکران، مدیریت زیست محیطی یکی از کلیدی ترین بخش های مدیریت این منطقه است. باید برنامه های مشخصی برای حفاظت از اکوسیستم های حساس، مدیریت پسماند و کنترل آلودگی در این منطقه تدوین و اجرا شود.

• استفاده از مدیریت پروژه های پیشرفته

برای اجرای موفقیت آمیز طرح های توسعه ای در سواحل مکران، استفاده از سیستم های مدیریت پروژه پیشرفته، مانند مدیریت پروژه های چابک و یا اقدامات فوری ضروری است. این سیستم ها به هماهنگی بهتر، کنترل زمان و هزینه، و افزایش انعطاف پذیری در مواجهه با تغییرات کمک می کنند.

3- موضوعات مالکیتی (Ownership Issues)

باید پذیرفت که موضوعات مالکیتی عمومی و خصوصی یکی از پاشنه های آشیل تحقق پذیری طرح های عمرانی و توسعه ای است. در این زمینه، مسائل مهمی از جمله شفافیت، تعارض منافع و مسائل حقوقی، از جمله مواردی هستند که ضمن جلب اعتماد عمومی و یا خدشه به آن، میزان کنشگری ذینفعان را به دنبال خواهد داشت.

• شفافیت در مالکیت اراضی

یکی از چالش های اصلی در توسعه سواحل مکران، وضعیت مالکیت زمین ها است. برای جلوگیری از مناقشات و تضادهای مالکیتی، باید سیستم های ثبت و شفافیت مالکیت زمین ها تقویت شوند. تدوین قوانین مشخص و شفاف برای ثبت مالکیت و تعیین کاربری زمین ها، از جمله اقدامات ضروری است.

• مشارکت بخش خصوصی و سرمایه گذاران

جلب مشارکت بخش خصوصی در توسعه سواحل مکران نیازمند تعریف ساختارهای مالکیتی روشن و شفاف است. این امر می تواند از طریق ایجاد مناطق ویژه اقتصادی، اعطای مجوزهای سرمایه گذاری و تضمین حقوق مالکیت انجام شود. در این خصوص، تهیه و آماده بودن بسته های سرمایه گذاری مشخص و ارائه آنها به سرمایه گذاران داخلی و یا خارجی باید در دستور کار قرار گیرد.

• حقوق جوامع محلی

در مناطق حساس مانند سواحل مکران، باید حقوق مالکیت و استفاده از زمین برای جوامع محلی و بومیان محترم شمرده شود. این امر مستلزم تدوین چارچوب های قانونی است که حقوق این جوامع را تضمین و از تضییع حقوق آن ها جلوگیری کند.

4- تعامل میان حاکمیت، مدیریت و مالکیت در توسعه مکران

در این بخش، برخی مصادیق و محورهای اساسی در تحقق پذیری توسعه سواحل مکران بیان می گردد که می تواند نشات گرفته از تعامل سه گانه محورهای حاکمیتی، مدیریتی و مالکیتی در تدوین طرح و برنامه های توسعه ای باشد.

• مدیریت تعارضات

در مناطق پیچیده ای مانند سواحل مکران، مدیریت تعارضات بین حاکمیت های مختلف، مدیریت منابع و مالکیت ها ضروری است. ایجاد ساختارهای میانجی گری و حل وفصل اختلافات می تواند به کاهش تنش ها و تسریع در اجرای طرح ها کمک کند.

• تعامل بین نهادی

یکی از چالش های کلیدی، تعامل مؤثر میان نهادهای حاکمیتی، مدیریت پروژه ها و مالکان زمین ها است. ایجاد پلتفرم های مشترک برای هماهنگی و تصمیم گیری میان این نهادها می تواند به بهبود عملکرد و کاهش اصطکاک ها کمک کند.

• تدوین چارچوب های قانونی

برای حمایت از اجرای صحیح طرح های توسعه ای، تدوین و تصویب چارچوب های قانونی مشخص برای تنظیم روابط میان حاکمیت، مدیریت و مالکیت ضروری است. این چارچوب ها باید هم در سطح ملی و هم در سطح محلی به طور دقیق اجرا شوند.

5- رویکردهای بین المللی و تجارب موفق

• الگوگیری از تجارب بین المللی

استفاده از تجارب موفق بین المللی در مدیریت سواحل و توسعه مناطق ساحلی مکران می تواند به بهبود فرآیندهای مدیریتی، حاکمیتی و مالکیتی در سواحل مکران کمک کند.

• بهره گیری از همکاری های بین المللی

همکاری با سازمان های بین المللی و استفاده از کمک های فنی و مالی آنها از جمله نهادها و شرکت های مشاور با سابقه موفق آمایشی می تواند به تسهیل فرآیندهای توسعه ای و مدیریت صحیح این منطقه کمک کند.