دلایل افزایش هزینه احداث آزادراه‌ها در ایران چیست؟
در حدود ۲۵ سالی که از شروع سرمایه‌گذاری و مشارکت در ساخت آزادراه‌ها با ساخت آزادراه قزوین- زنجان می‌گذرد تاکنون به دلایل مختلف که به بررسی آنها خواهیم پرداخت هزینه ساخت آزادراه‌ها بیش از ۲۵۰ برابر افزایش یافته است
در یادداشتی از خدایار خاشع؛ دبیر کمیته شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها در روزنامه دنیای اقتصاد مورخ 18 بهمن ماه 99 می خوانید: در حدود ۲۵ سالی که از شروع سرمایه‌گذاری و مشارکت در ساخت آزادراه‌ها با ساخت آزادراه قزوین- زنجان می‌گذرد تاکنون به دلایل مختلف که به بررسی آنها خواهیم پرداخت هزینه ساخت آزادراه‌ها بیش از ۲۵۰ برابر افزایش یافته است، به‌طوری که آزادراه شش‌خطه قزوین- زنجان به طول ۱۸۹ کیلومتر در ۲۵ سال گذشته با هزینه‌ای کمتر از ۲۰ میلیارد تومان و به عبارتی از قرار کیلومتری حدود ۱۰۰ میلیون تومان احداث شد ولی هم‌اکنون آزادراهی با همان مشخصات با هزینه کیلومتری کمتر از ۲۵ میلیارد تومان قابل احداث نیست. مهم‌ترین دلایل این افزایش هزینه‌ها به شرح جدول پیوست و شامل موارد زیر است:
۱- افزایش بهای هزینه‌های ساخت راه‌ها از قبیل دستمزد، مصالح و ماشین‌آلات
۲- تغییر ضوابط و معیارهای فنی
۳- آیین‌نامه و بخشنامه‌های جدید
۴- وضع و افزایش عوارض و مالیات‌ها
برای کار میدانی مقادیر یک قطعه آزادراه حدود ۴۰کیلومتری با فهرست سال‌های ۷۰، ۷۳ و ۹۹ برآورد و مقایسه شده است که نسبت هزینه‌های فهرست ۹۹ به فهرست ۷۰ حدود ۳۰۵ و نسبت به فهرست ۷۳ که متوسط سال ساخت آزادراه قزوین- زنجان بوده است حدود ۱۶۰ برابر افزایش یافته است که در اینجا اشاره به افزایش هشت هزاربرابری قیمت قیر و بیش از سه هزاربرابری قیمت ماشین‌آلات در این مدت قابل ذکر است و همچنین به علت سایر دلایل گفته‌شده در جدول پیوست و خصوصاً وضع ۹ درصد مالیات ارزش افزوده هزینه سرمایه‌گذاری و احداث آزادراه‌ها در ۲۵ سال گذشته حدود ۲۵۰ برابر افزایش داشته است.
در حال حاضر به‌رغم مزیت‌هایی که در ایران نسبت به سایر کشورها در ساخت آزادراه‌ها وجود دارد نظیر پایین بودن دستمزد، سوخت ارزان و بعضی مصالح نظیر سیمان ولی در مجموع ساخت آزادراه‌ها در ایران به علت پایین بودن راندمان نیروی انسانی، بالا بودن عمر ناوگان ماشین‌آلات و مصرف سوخت بالا و همین‌طور بهینه نبودن طرح‌ها، طولانی شدن اجرای پروژه‌ها به دلایل مختلف از جمله دلایل کمبود منابع مالی و از همه مهم‌تر ضعف مدیریت عملاً هزینه احداث آزادراه‌ها از کشورهای دیگر کمتر نیست و این امر در حالی است که نرخ متوسط عوارض آزادراه قزوین- زنجان در ۲۵ سال گذشته حدود ۱۱ برابر افزایش یافته و مبلغ نرخ عبور متوسط در آزادراه‌های ایران بعد از افزایش اخیر حدود یک هزار ریال به ازای هر کیلومتر یعنی کمتر از نیم‌سنت دلار آمریکاست در صورتی که در سایر کشورها ۵ تا ۱۰ سنت است.
با توجه به درآمد متوسط جامعه و مسائل فرهنگی ظرفیت دریافت عوارض در جامعه بسیار پایین است و وزارت راه به‌رغم تورم بسیار بالای موجود در کشور و افزایش قابل توجه سایر قیمت‌ها در کشور در بالا بردن ۱۵درصدی نرخ سالانه عوارض در ایران اکراه داشته و نرخ‌ها را با تاخیرهای طولانی حتی ده‌ماهه ابلاغ می‌کند، از این‌رو این مساله بازگشت اصل و فرع سرمایه‌گذاری در ساخت آزادراه‌ها را با تردید جدی مواجه کرده و مشارکت مالی دولت در ساخت آزادراه‌ها را می‌طلبد.
پیشنهاد فعلی وزارت راه برای تامین منابع مورد مالی احداث آزادراه‌ها حدود ۷۰ درصد از سوی سرمایه‌گذار و ۳۰ درصد توسط دولت است که عملاً ۳۰ درصد سهم دولت به طرق مختلف از جمله مالیات، مالیات ارزش افزوده، عوارض مختلف نظیر عوارض مصالح و آب‌بها و...، مابه‌التفاوت بیمه و استملاک اراضی به دولت بازمی‌گردد و عملاً انتظار می‌رود که کل هزینه احداث آزادراه از سوی سرمایه‌گذار تامین شود.
باید در نظر داشته باشیم که عملاً برنده اصلی احداث آزادراه‌ها دولت است زیرا از سویی هزینه راهداری از دوش دولت برداشته می‌شود و از سوی دیگر با احداث آزادراه‌ها مثلاً آزادراه اصفهان- شیراز که حدود ۱۳۵ کیلومتر مسیر ۳۸۵کیلومتری موجود را کوتاه کرده اگر قیمت بنزین را با قیمت فوب خلیج‌فارس در نظر بگیریم در مقابل درآمد سالانه ۱۰۰ میلیاردتومانی سرمایه‌گذار بیش از هزار میلیارد تومان درآمد نصیب دولت خواهد شد و پیشنهاد می‌شود با روش‌های نوین فکری برای تامین مالی احداث آزادراه‌ها شود تا امکان احداث حدود هفت هزار کیلومتر آزادراه باقیمانده طبق سند چشم‌انداز محقق شود. در این راستا می‌توان پیشنهادهایی از جمله حذف مالیات و مالیات ارزش افزوده برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت را اعمال کرد که در مورد صدور خدمات و مانند آن اعمال می‌شود یا میزان حق بیمه تامین اجتماعی را مانند سایر سرمایه‌گذاری‌ها مطابق فهرست دریافت کرد.
