◄ دیپلماسی اقتصادی و منطقه‌ای، بستر مهم ترانزیت کالا
دیپلماسی حمل و نقل که ارتباط درهم تنیده ای با دیپلماسی اقتصادی و دیپلماسی منطقه ای دارد بستر اصلی شکل گیری ترانزیت است، چرا که اصولا ترانزیت کالا در ارتباط با روابط تجاری سایر کشورها تعریف می شود. چنین رکن مهمی، هم در ایجاد زیرساخت ها و اتصالات ترانزیتی و هم در شکل گیری جریان عبوری کالا نقشی کلیدی دارد.
کسری بودجه حال حاضر دولت و کاهش درآمدهای نفتی در کنار همه آسیب هایی که به دنبال داشته، موجب شده است تا ظرفیت های دیگر کشور جهت شکوفایی اقتصادی مورد توجه قرار گیرند. از مهمترین ظرفیت های موجود در کشور، ظرفیت ترانزیت کالاهای تجاری بین المللی است که می‌تواند درآمدهای سرشاری برای کشور به همراه داشته باشد و زمینه ساز منافع گسترده‌تر ایران در حوزه های سیاسی و ژئوپولتیک شود. این ظرفیت که در سال‌های متمادی در ایران مورد غفلت قرار گرفته، در سده ها و حتی هزاره های گذشته زمینه ساز قدرت ایران بین سایر ملل بوده است. احیای مجدد چنین ظرفیتی مستلزم فراهم آوردن پیش نیاز های نرم افزاری و سخت افزاری مرتبط در این زمینه است.
اهمّ نیازهای زیرساختی حوزه ترانزیت
از جمله نیازهای سخت افزاری مورد نیاز، زیرساخت های حمل و نقلی مناسب، به خصوص زیرساخت های ریلی است. در این بعد، ایران با داشتن بیش از 14000 کیلومتر خط ریلی، حداقل ملزومات مورد نیاز در این زمینه را داراست؛ لکن همچنان نیاز به اتصال برخی مرزهای ترانزیتی به کشورهای همسایه محسوس است. از اصلی ترین گلوگاه های مورد نیاز در این زمینه می توان به راه آهن‌های شلمچه-بصره، چابهار-سرخس و رشت-آستارا اشاره کرد. در این میان، راه آهن چابهار-زاهدان که مهم ترین قطعه خط چابهار-سرخس به شمار می رود در دست احداث است. خطوط شلمچه-بصره و رشت-آستارا اما هرکدام به دلایلی وارد پروسه احداث نشده و اتصالات ترانزیتی ایران در این نقاط همچنان معطل مانده است.
ضعف بهره‌وری در راه‌آهن؛ عامل محرومیت ایران از درآمدهای ترانزیتی
نیازهای نرم افزاری، مهم تر و راهبردی تر
جدا از پیش نیازهای سخت افزاری، ملزومات نرم افزاری ترانزیت از اهمیت بالاتری برخوردار است. مهمترین زیر مجموعه های این بخش، دیپلماسی حمل و نقل، بازاریابی حمل و نقل و همچنین بهره وری خطوط ریلی است. دیپلماسی حمل و نقل که ارتباط درهم تنیده ای با دیپلماسی اقتصادی و دیپلماسی منطقه ای دارد بستر اصلی شکل گیری ترانزیت است، چرا که اصولا ترانزیت کالا در ارتباط با روابط تجاری سایر کشورها تعریف می شود. چنین رکن مهمی، هم در ایجاد زیرساخت ها و اتصالات ترانزیتی و هم در شکل گیری جریان عبوری کالا نقشی کلیدی دارد.
راه آهن شلمچه-بصره، معطل در پیچ و خم های دیپلماتیک
به عنوان مثال، اتصال ریلی به عراق به وسیله راه آهن شلمچه-بصره چند سالی است در کشاکش ناهماهنگی‌های سیاسی بین 2 کشور معطل مانده است. در توقف احداث این خط ریلی اختلافات مرزی مهم ترین نقش را ایفا کرده اند. این اختلافات ابتدا از سوی ایران مطرح می شد، لکن هم اکنون عراق این اختلافات را محل مناقشه و بهانه ای برای عدم همکاری در احداث این محور ریلی نموده است. اگر در سال هایی که عراق این بحث را در اتصال ریلی مذکور مورد تاکید قرار نمی‌داد، دستگاه سیاست خارجی ایران نیز پرونده دیگری را برای مطرح کردن این اختلافات مرزی انتخاب می نمود، هم اکنون این اتصال که یکی از راهبردی ترین اتصالات ریلی در حوزه سیاسی و اقتصادی به شمار می رود، برقرار شده بود. در کنار این مسئله، در حال حاضر بعضا تلقی های غیر مثبتی در عراق در مورد اتصال راه آهن های 2 کشور از مرز شلمچه شکل گرفته است. در این زمینه برخی از جریان ها در این کشور به دلیل یک طرفه بودن روابط تجاری ایران و عراق نگران واردات بیش از حد محصولات ایرانی به کشورشان هستند. در حال حاضر حجم صادرات ایران به عراق 12 میلیارد دلار است، در حالی که ارزش تجارت عراق به ایران به 200 میلیون دلار هم نمی رسد(1). این اعداد حکایت از تجارتی نامتوازن بین 2 کشور را دارد. این اختلاف تجاری اگرچه ترازی مثبت در شاخص های بازرگانی ایران محسوب می‌شود، لکن به دلیل عدم وابستگی صادرات عراق به ایران می تواند زمینه ساز ناپایداری تجاری بین 2 کشور بوده و موجب شود تا کالاهای تجاری ایران به راحتی از سوی دولت این کشور با محصولات سایر کشورها جایگزین شود.
از طرف دیگر در سال های اخیر سرمایه گذاری زیادی از جانب عراق در بنادر فاو و ام‌القصر این کشور انجام شده و دولت این کشور در صدد افزایش ظرفیت این بنادر و بازدهی اقتصادی آنها است. در این راستا برخی از مسئولان عراقی به دلیل برتری کامل بنادر ایران نسبت به عراق، راه آهن شلمچه-بصره را تهدیدی برای بنادر این کشور می‌دانند، چراکه معتقدند این راه آهن می تواند مدخل واردات عراق را تا درصد زیادی از بنادر عراقی به بنادر ایران منتقل کند. لازم به ذکر است که تمامی مشکلات احداث این خط در مسائلذکر شده خلاصه نمی‌شود و ذکر تمامی آن ها در این نوشتار ممکن نیست، لکن اهمّ مسائل این پروژه راهبردی را مسائل سیاسی تشکیل می‌دهند.
نیاز به نگاهی مبتنی بر منافع مشترک
تمامی موارد ذکر شده مستلزم یک دیپلماسی پویای منطقه ای و تعریف منافع مشترک در پروژه شلمچه-بصره است تا تلقی یک طرفه بودن منافع این خط ریلی به ذهن طرف عراقی متبادر نشود. در حال حاضر عراق شبکه و ناوگان ریلی فرسوده ای دارد. در صورت احداث راه آهن شلمچه – بصره، ناوگان ریلی ایران می توانند از جانب شرکت راه آهن و واگن داران ایرانی وارد شبکه ریلی این کشور شده و با هزینه ای به مراتب کمتر نسبت به جاده، کالای مبادله ای از بنادر این کشور را به سایر نقاط عراق منتقل کرده و تاثیری مثبت در اقتصاد این کشور ایفا نمایند. همچنین بازسازی برخی محورهای ریلی فرسوده عراق می تواند توسط کشورهای ثالث صورت پذیرد. به دلیل واقع شدن عراق در یکی از شاخه های مسیر «کمربند-راه»، بازسازی و توسعه خطوط این کشور برای چین از جذابیت اقتصادی برخوردار است. این کار حتی می تواند در صورت مذاکرات پویا بین 2 کشور ایران و چین، با سرمایه گذاری طرف چینی و پیمانکاری شرکت های ایرانی صورت پذیرد.
پر واضح است که واسطه گری در قالب ترانزیت در جریان بازرگانی بین کشورهای مختلف، مستلزم یک دیپلماسی فعال منطقه ای و تجاری است. ابعاد مختلف این فرآیند، نیازمند اثبات عزم ایران در شکل دهی جریان ترانزیت به صورت عملی است. همچنین ماهیت ترانزیت، مبتنی بر گره خوردن منافع اقتصادی کشورها با یکدیگر است، لذا نگاه یک طرفه به این تعامل و تعریف مراودات ترانزیتی در قالب منافع یک سویه برای کشور راه به جایی نخواهد برد و نیاز است تا با تعریف منافع همه جانبه، کشورهای دخیل را برای ایجاد مراوده ترانزیتی از طریق ایران ترغیب نمود.
مقاله ارزنده اي از آقاي مهندس ضيايي به عنوان يك جوان انديشمند در بخش حمل و نقل شاهديم و موفقيت بيشتر ايشان را آرزومندم
مطلب اش برای قبل از تشکیل شرکت جدید داخل عراق برای ساخت این خط و سفر نخست وزیر عراق به ایران - البته مفهوم اش درست !! - ولی واقعا ایران باید از فشار نمایندگان طرفدار ایران توی مجلس عراق بهره ببرد !! - ابلته اگر ممکن خبر های داخلی عراق در مورد این خط را هم بررسی کنید ! چون تمام عملیات اجرایی قرار است آنجا انجام شود توسط یک شرکت ثبت شده در عراق !! و احتمال دارد کلا خبری داخل رسانه های ایران نداشته باشد !!
وقتی روابط سیاسی دوکشور همجوار تعیین کننده همه ارتباطات دوکشور است ،انوقت شما از دیپلماسی اقتصادی صحبت می‌فرمایید .
کشور ترکمنستان با سیاست خارجی جمهوری بی طرف ،پایگاه مهمی برای صهیونیست جهانی است . کارشکنی های ناشی از این سیاست موجب بسته شدن دروازه ورود ایران به کل کشورهای آسیایه میانه شده است .
امروز باید بدنبال ایجاد کریدور جدیدی برای حذف این کشور متخاصم از چرخه کریدور شمال جنوب بود .آنوقت شما استاد گرامی از دیپلماسی اقتصادی صحبت می‌فرمایید .؟!!!
اسرائیل به کمک اتحادیه اروپا و عربستان و امارات متحده عربی می خواهد دریای مدیترانه را به خلیج فارس از طریق ریل وصل کند.چرا ایران نمی‌تواند عراق را مجاب کند.از طریق ترکیه و سوریه خلیج فارس را به مدیترانه وصل کند؟.چرا وزارت خارجه ایران نمی تواند عراق را وادار به ساخت راه آهن شلمچه-بصره کند؟. اگر عراق این خط آهن را نساخت ایران غرامت جنگ تحمیلی را از عراق بگیرد.