◄ آدرس غلط گزارش رولند برگر برای سرمایه‌ گذاری در راه‌ آهن

عباس قربانعلی بیک: شرکت رولندبرگر (Roland Berger) یکی از قدیمی ترین و معتبرترین شرکت های مشاوره مدیریت در جهان است که در سال ۱۹۶۷ در آلمان تأسیس شد. این شرکت با بیش از 2000 نفر نیرو، حضور در 50 کشور و 870 میلیون یورو درآمد (2024) به عنوان یکی از بزرگ ترین مشاوران مدیریت در اروپا شناخته می شود و در سطح جهانی نیز دارای جایگاه برجسته ای است. رولندبرگر در حوزه های مختلفی از جمله استراتژی، عملیات، فناوری، و تحول دیجیتال فعالیت می کند و به دولت ها، شرکت ها، و سازمان های بین المللی خدمات مشاوره ارائه می دهد (از جمله تهیه گزارش کریدورهای اورآسیا برای UIC در 2017). 

گزارش ارائه شده رولند برگر برای تغییر ساختار و تحول استراتژیک راه آهن ایران (در 10 سپتامبر 2018 در 370 صفحه)، شامل برنامه های جامع و استراتژیک برای نوسازی، توسعه و افزایش ظرفیت شبکه ریلی کشور تا سال 2028 است. پس از آسیب شناسی، پیشنهادات برای بهبود زیرساخت، افزایش سهم راه آهن در جابجایی بار و مسافر، و اتصال به شبکه های ریلی بین المللی ارائه شده که در اینجا به بخش های اصلی و پرهزینه گزارش در زمینه خطوط سریع السیر، دو خطه و برقی کردن راه آهن و خرید ناوگان اشاره می گردد.  

رولند برگر اعلام می کند که ایران برای تحول راه آهن خود نیاز به سرمایه گذاری کلان در زیرساخت های ریلی دارد. صفحه 190 نیاز به 4 میلیاردیورو (م ی) برای افزایش ظرفیت را اعلام کرده، 2.1 م ی برای اصفهان اهواز و 0.35 م ی برای رشت آستارا.

دوخطه کردن برای 8 مسیر پیشنهاد شده (قزوین زنجان، چادرملو اردکان، میبد بادرود، بادرود محمدیه، محمدیه سمنگان، سمنگان دورود، چادرملو مبارکه، جندق تربت حیدریه) که به حدود 2000 کیلومتر با هزینه 1.1 م د در 1 تا 4 سال بالغ می گردد.

تنها مسیر پیشنهادی برقی کردن، دوخطه بافق بندرعباس با طول 613 کیلومتر و هزینه 200 میلیون یورو و زمان 3 تا 4 سال.

پایانه های چند منظوره: در آپرین و اینچه برون برای حمل ونقل ترکیبی با سرمایه گذاری حدود 104 میلیون یورو است.

صفحه 328 بر نیاز راه آهن به 19 میلیارد دلار (م د) سرمایه گذاری در زیرساخت و ناوگان (به ترتیب 11 و 7 م د) تاکید دارد.

اجزای سرمایه گذاری در ساخت خطوط جدید: 2.6 م د ، دوخطه و برقی کردن خطوط: 2.5 م د، زیرساخت سریع السیر 5.5 م د،  

اجزای سرمایه گذاری در ناوگان: لکوموتیوها 1.4 م د، واگن ها: 3.8 م د، قطارهای سریع السیر 1 م د، قطارهای حومه ۰.۱ م د.

جزئیات پیشنهاد سرمایه گذاری در احداث زیرساخت سریع السیر در صفحه 276 در دو سناریو تشریح شده: 1) سه مسیر، تهران اصفهان، تهران زنجان، قم اراک، با سرمایه گذاری 6.5 میلیارد دلار (م د) برای رسیدن به سهم 2.2 درصد 2) پنج مسیر تهران اصفهان، تهران زنجان، تهران همدان، قم اراک، اصفهان شیراز با سرمایه گذاری 13.7 م د برای رسیدن به سهم 2.8 درصد از مسافرین کشور.

قابل توجه اینکه از کلید واژه سریع السیر (High speed) 128 بار و از کلید واژه برقی کردن (Electrification) فقط 20 بار استفاده شده است. 

گزارش پس از آسیب شناسی وضعیت موجود، شرایط بازار و تقاضا، اهداف اسناد بالا دستی به ویژه سهم بار و مسافر ریلی، افزایش سرعت و شاخص های اصلی عملکردی ... در شبکه و ناوگان را با چند کشور اروپایی مقایسه کرده و پیشنهادات خود را ارائه می دهد.  

گزارش رولندبرگر از حیث چارچوب بررسی و مطالعه بسیار ارزشمند است و نکات مفیدی به ویژه در مقایسه با دیگر کشورها دارد ولی با این وجود، کم توجهی به آسیب شناسی و تحلیل مشکلات به ویژه بهره وری پایین، زمینه ساز چندین خطای اساسی شده است:

1) خطاهای بزرگ در محاسبه و برآورد ظرفیت خطوط شبکه مغفول مانده، 2) ابهام هزینه و خرابی بالای لکوموتیوهای دیزلی، 3) غفلت از ریشه یابی سرعت متوسط پایین 65 و 5 کیلومتر بر ساعت قطارهای مسافری و باری، 4) فریب ادعای بهره وری بالا.  

 (البته در این میان، گزارشات غلط، سوگیری و نگاه جزیره ای برخی مدیران و همکاران رابط، سبب تشدید ضعف گزارش گردید).

ظرفیت واقعی شبکه که مبنای اعلام نیاز به دوخطه کردن است در بسیاری از مسیرهای گلوگاهی مانند شرق بیش از دو برابر برآوردها است (تین 292093) و در این مسیرها که غالبا باری هستند با برقی کردن، ظرفیت با هزینه و زمان کمتر افزایش می یابد و پایین بودن سرعت متوسط قطارهای مسافری هم با برقی کردن تا 100 درصد و باری تا 200 درصد بلکه بیشتر افزایش می یابد و نیازی به سریع السیر نیست، شایان ذکر اینکه نقاط ضعف و قوت گزارش رولندبرگر، در حدود 20 یادداشت، مورد بررسی قرار گرفته است.