ابرچالش تغییر اقلیم در ایران

مطابق داده ها و ماحصل پژوهش ها و ارزیابی ها آسیب پذیری خاورمیانه و ایران از تغییر اقلیم بیش از میانگین جهانی است. به نحوی که برای اقلیم خشک و نیمه خشک ایران با مساحت بالای زمین های بیابانی و نیمه بیابانی تا سال ۲۰۳۰ افزایش میانگین دما و تغییرات در الگوهای بارش و نوسانات بارندگی و خشکسالی های بیشتر، پیش بینی می شود. تغییرات رواناب همهٔ حوضه های آبریز و افزایش آهنگ تبخیر و کاهش شکل گیری سفره های آب زیرزمینی و تغییر در الگوهای باد و بارش و کاهش حدود 17 درصدی منابع آب شیرین در زمره پیامدهای تغییراقلیم برای ایران برشمرده می شوند.

البته تغییراقلیم و پیامدهایش، فارغ از منشا شکل گیری آن، در خاورمیانه و ایران به مرحله محسوس رسیده است.

جای بسی خرسندی است که در حال حاضر تغییر اقلیم پس از انکارهای مکرر به عنوان ابر چالشی غیرقابل انکار توسط مسئولان پذیرفته شده است.

پذیرش حقیقی این مسئله و همراهی افکار عمومی و اتخاذ تصمیمات مفید و سیاستگذاری های اصولی خالی از لطف نیست. اما اکتفای مسئولین به گفتار متکی بر مطالعهٔ یادداشت های روزنامه ها و همکاری برخی متخصصان و پژوهشگران محافظه کار و افراطی خواندن سایرین نتیجه ای جز از دست رفتن اندک فرصت باقیمانده ندارد.

هرچند که منشا اصلی خیل کثیری از معضلات محیط زیست ایران تغییر اقلیم نبوده است، در هم تنیدگی تغییراقلیم با چالش های پیشین محیط زیستی منجر به تشدید این چالش ها خواهد شد.

مبرهن است که آسیب پذیری محیط زیست بیشتر ناشی از مداخلات نابه جای انسان مانند صنایع مخرب، سوء مدیریت، بی توجهی به نیازهای نسل حال و آتی و تأکید صرف بر توسعهٔ بدون توجه به ارتباط آن با سایر ابعاد حیات است. اولویت ندادن به محیط زیست و پس راندن آن از صحنهٔ اهمیت با بها دادن به توهم توسعه و فضا ندادن به متخصصان حقیقی و ناآگاهی افکار عمومی و فقدان پرداخت کافی رسانه های جریان اصلی، به علاوهٔ تحریم های بین المللی و ضعف دیپلماسی در حوزهٔ تأمین حقابهٔ رودها و نبود همراهی کشورهای همسایه، نتیجه ای جز وخامت هر چه بیشتر اوضاع ندارد.

به هرحال، تغییراقلیم معضلات محیط زیستی ایران را که به هزار و یک دلیل شکل گرفته اند، تشدید می کند. برای مثال می توان به بحران کم آبی در همهٔ بخش های کشور (به جز نوار شمالی و بخش هایی از غرب) که به دلیل برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی آب و مصرف بی رویه در بخش کشاورزی و شرب بدون طرح مدون، سرانهٔ بالای آب، اصلاح نکردن الگوی مصرف و نبود سیاست های جدی صرفه جویی و مدیریت ناپایدار منابع آبی صورت گرفته است، اشاره کرد.

 همچنین، می توان خشک شدن تالاب ها و نهرها و بحران خشکسالی های بلندمدت، از بین بردن ناآگاهانهٔ پوشش گیاهی و صدور بی رویهٔ مجوزهای ساخت، کاشت محصولات نامتناسب با اقلیم، اقدامات منجر به شوری و فرسایش خاک و ناکارآمدی زمین و ناامنی غذایی، انواع آلودگی ها اعم از آب و خاک و هوا و افزایش فشار بر منابع طبیعی را مدنظر قرار داد. عمده اقدامات مخرب برای محیط زیست در لفافهٔ توسعه و بهبود اقتصادی و کارآفرینی صورت گرفته است.

 امید است که علاقه مندان و پیروان توسعه و رشد اقتصادی بر این امر وقوف یابند که استمرار بحران های مذکور به نوبه خود می تواند مؤلفه ای موثر بر تضعیف اقتصاد باشند. ورای آنکه می توانند سایر آرمان ها و اهداف یک سرزمین را تحت الشعاع قرار دهند. به هر روی، تاکید مداوم بر چالش های محیط زیست ایران و ابرچالش تغییر اقلیم هدفی جز ایجاد بستر برای اتخاذ سیاست های معقول و ارتقای سازگاری و تاب آوری در مواجهه با آنها ندارد.

 * پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم