◄ معضل خودروهای فرسوده، راه حل غیر قیمتی ندارد

رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور می گوید مصرف نفت گاز ( گازوئیل ) در حوزه حمل و نقل بار برون شهری حدود ۹۰ درصد از سهم کل نفت گاز مصرفی است که معادل ۶۰ میلیون لیتر در روز می شود. با توجه به اینکه ۵۰ درصد از ناوگان حمل و نقل بار به سن فرسودگی رسیده اند، باید برای آنها پروژه نوسازی در نظر گرفت. وی افزود طبق محاسبات انجام گرفته شده، خودروهای فرسوده ۳۰ درصد مصرف سوخت بیشتری نسبت به خودروهای نو دارند که با توجه به میزان مصرف سوخت، باید این خودرو ها با خودرو های نو جایگزین شوند. به گفته رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور، اگر 50 درصد ناوگان فرسوده، با خودروهای نو جایگزین شوند، ۱۵ درصد در اضافه مصرف سوخت صرفه جویی می شود که معادل ۹ میلیون لیتر در روز می شود که معادل 3.3  میلیارد لیتر در سال است. اگر بخواهیم ریال آن را محاسبه کنیم ۳ میلیارد دلار در سال یا ۱۵۰ همت صرفه جویی می شود.

فرمایشات ایشان مصادف است با آغاز طرح فراخوان ثبت نام خودرو های فرسوده توسط ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل. رئیس این ستاد تصریح کرده که آن دسته از خودروهای فرسوده که در سامانه ستاد ثبت نام کرده و برای اسقاط، اعلام آمادگی کرده اند، حداکثر تا پنج سال و تا زمان ایجاد شرایط لازم و اعطای تسهیلات مزبور از طریق سامانه از محدودیت های مربوط به خودروهای فرسوده، از موضوع ماده 8 قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶، مستثنی هستند. این دسته از خودروها به پلیس راهور معرفی می شوند تا از سال آینده توسط سامانه های پلیس جریمه و مشمول اعمال محدودیت تردد نشوند. 

سوال اما این است که چرا پروژه های نوسازی خودرو های فرسوده اعم از کامیون و اتوبوس و تاکسی ، بارها و بارها در سال های قبل شکست خورده و چرا هیچ تضمینی برای موفقیت طرح های نوسازی پس از این برای ناوگان فرسوده نیست؟ شاید تعریف ما از خودرو فرسوده اشکال دارد.

آیا کامیونی که بیش از 25 سال از عمرش گذشته فرسوده محسوب می شود؟

آیا کامیونی که دود می کند و هوا را می آلاید فرسوده محسوب می شود؟

آیا کامیونی که سوخت زیادی مصرف می کند فرسوده محسوب می شود؟

آیا کامیونی که آلودگی صوتی ایجاد می کند فرسوده محسوب می شود؟

آیا کامیونی که لاستیکش صاف است و رنگ و رو را باخته و چهره کریهی دارد فرسوده محسوب می شود؟

آیا کامیونی که مجهز به دنده اتوماتیک و کولر و جای خواب نیست فرسوده محسوب می شود؟

به نظر من پاسخ همه این سوالات منفی است. کامیونی که خرجش از دخلش بیشتر باشد فرسوده محسوب می شود چه نو باشد و چه کهنسال، چه هوا را بیالاید و چه نیالاید، چه کم مصرف باشد و چه پر مصرف، چه پر سرو صدا باشد و چه ساکت، چه نقص فنی داشته باشد و چه نداشته باشد، چه مجهز و پر از آپشن باشد و چه هیچ امکانات رفاهی نداشته و رنگ و رو رفته باشد. کامیونی که خرجش از دخلش بیشتر باشد، به صورت خودکار و بدون اینکه نیاز به اجبار و جریمه و دستور و مصوبه و ستاد و وام تشویقی باشد، توسط مالک آن کنار گذاشته می شود[i].

در حال حاضر ، سیستم خود مالکی در حمل و نقل بار کشور حاکم است و شرکت های حمل و نقل بزرگ بار شکل نگرفته اند. کامیون برای مالک و راننده آن سرمایه محسوب می شود برای تامین زندگی و خانواده. یک کامیون را در نظر بگیرید که با همه عیوب بالا در شهر و جاده می چرخد. همین که مشاهده می کنیم راننده آن همچنان از آن استفاده می کند نشان از این دارد که این خودرو دارد روزی راننده و خانواده او را تامین می کند، نشان از آن دارد که دخل کامیون آن قدر هست که بعد از کسر هزینه های سوخت و استهلاک و نگهداری، مبلغی هم برای خرج زندگی و خانواده راننده باقی می ماند.

نشان از آن دارد که با وجود همه کاستی های آن، صاحبان بار و بنگاه های باربری پیدا می شوند که آن را بر کامیون نو ترجیح بدهند و برایش کرایه ( کمتری) بپردازند. آنقدر که برای خرج زندگی آقای راننده کفایت کند. در این صورت، راننده با طیب خاطر به استفاده از کامیون ادامه می دهد.

اما اگر هزینه های سوخت و استهلاک و نگهداری و تعمیر آنقدر بالا برود که در آمد بارکشی کفاف خرج زندگی و خانواده را ندهد، احتمالا راننده در مورد وسیله امرار معاش خود تجدید نظر خواهد کرد. به دنبال وسیله دیگری خواهد گَشت که هزینه کمتری داشته باشد. به قیمت گازوئیل توجه کنید. رئیس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور در محاسبات خود ، قیمت ( بین المللی ) هر لیتر گازوئیل را در حدود یک دلار ( 50 هزار تومانی) در نظر می گیرد[ii]. گازوئیل اما به ثمن بخس و حدود 600 تومان ( کمتر از قیمت یک بطری آب معدنی) عرضه می شود. آیا با این قیمت گازوئیلِ تقریباً مجانی می شود تصور کرد که بر اقتصاد راننده کامیون کهنسال گزندی وارد شود؛ حتی اگر مصرف سوخت کامیونش 30 درصد یا 40 درصد بیش کامیون نو باشد؟  

در سیستم خود مالکی، کامیون برای مالک و راننده آن سرمایه محسوب می شود برای تامین زندگی و خانواده. یک کامیون تا وقتی که در آمد دارد و بعد از کسر هزینه های سوخت و استهلاک و نگهداری و تعمیر، مبلغی هم برای خرج زندگی و خانواده راننده باقی می ماند، به تردد در شهر و بیرون شهر ادامه می دهد و حضرات ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور و ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل و وزارت راه و شهرداری ها و محیط زیست و پلیس عملا نخواهند توانست مالک و راننده را به کنار گذاشتن وسیله اش قانع کنند. دیدیم که ایجاد محدودیت و وضع جریمه برای خودروهای دود زا هم نتوانست از تردد خودروهای آلاینده در شهر جلوگیری کند و بعید است با ادامه شرایط کنونی و اعطای تسهیلات و معافیت از موضوع ماده 8 قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶ هم اوضاع را تغییر بدهد. این در حالی ست که یک فرصت 5 ساله به خودمان داده ایم تا شاید و انشاالله بتوانیم شرایط لازم و تسهیلات را فراهم کنیم!!!

جمع بندی و نتیجه گیری: کنار گذاشتن یک وسیله نقلیه در گرو تراز هزینه - درآمد آن است. آیا با این قیمت فعلی گازوئیل می شود تصور کرد که تراز هزینه – درآمد به ضرر کامیون کهنسال و پر مصرف تغییر کند و گزندی به اقتصاد بارکشی خود مالکی وارد کند؟ واقعیت ملموس و روزمره تایید می کند که معضل خودروهای فرسوده راه حل غیر قیمتی ندارد.

پاورقی ها