◄ فرصت طلایی افزایش پروازهای عبوری از آسمان ایران/ بخش دوم

محمدرضا ابراهیم پور: بنا بر گزارش مالی منتشر شده سازمان حسابرسی، در سال 1402 سه چهارم درآمد شرکت فرودگاه ها و ناوبری هوایی ایران از پروازهای عبوری بالغ بر 12 همت بوده است. با نرخ تسعیر 40 هزار تومانی آن سال، این رقم معادل 300 میلیون دلار برآورد می شود. هرچند این رقم کمتر از یک هزارم تولید ناخالص داخلی کشور است، اما نقشی اساسی و تعیین کننده در توسعه زیرساخت های فرودگاهی کشور داشته و در مناسبات با کشورهای همسایه نیز، از اهمیت فراوانی برخوردار است. لذا هرگونه اقدام و راهکار برای افزایش تعداد و درآمدهای پروازهای عبوری، نقش مستقیم در توسعه زیرساخت های هوانوردی کشور خواهد داشت.

مروری بر آمار تعداد پرواز عبوری از کشور در سال های اخیر نقش پررنگ تر مسائل محیطی را نسبت به ظرفیت های درون سازمانی و امور فنی و بازرگانی نشان می دهد. وقایع سیاسی، امنیتی، جنگ، تحریم، همه گیری کرونا و سایر مواردی که عموماً در اختیار شرکت فرودگاه ها و ناوبری هوایی ایران نبوده، به مراتب نقش بیشتری در افزایش یا کاهش پروازهای عبوری کشور داشته است. به طور مثال بالاترین رکورد پروازهای عبوری از ایران در زمان تحریم هواپیمایی قطر و به طور همزمان بسته بودن آسمان عراق رخ داد. از سوی دیگر با بازگشایی آسمان عراق، شلیک به هواپیمای اوکراینی و پس از آن پاندمی کرونا پائین ترین رکورد پروازهای عبوری دهه گذشته ثبت گردید.

یکی از دلایل کاهش پروازهای عبوری از کشور صدور نوتام ها یا اعلامیه های بین المللی در خصوص آسمان ایران است. در آخرین ارزیابی ریسک صورت گرفته توسط مراجع معتبر که توسط وب گاه Safe Airspace منتشرشده است، ایران در سطح دو خطر و با توضیحات ذیل قرار گرفته است:

«از زمان حملات موشکی اکتبر 2024 بین ایران و اسرائیل، وضعیت ترافیک در مسیرهای هوایی تا حد زیادی به حالت عادی بازگشته است. اکثر شرکت ها همچنان از ایران و اسرائیل اجتناب می کنند. ایران به ویژه خطر شناسایی نادرست یا رهگیری برای پروازهای هوایی را افزایش می دهد. چندین کشور برای ایران اخطارهای حریم هوایی صادر کرده اند. ایالات متحده همچنان به ممنوعیت هواپیماهای خود از حریم هوایی ایران ادامه می دهد. پروازهای ترانزیت از خاورمیانه باید مسیر جنوبی از طریق مصر ـ عربستان را جایگزین کنند.»

در ادامه ریسک های عبور از آسمان ایران در دو سطح عنوان شده است. در گزارش این سایت چنین آمده:

«خطر اولیه اشتباه سیستم های پدافند هوایی ایران است. ایران تمایل خود را برای استفاده از سلاح های دوربرد و پیشرفته با قابلیت ضدهوایی در طول تنش های شدید و در نزدیکی مسیرهای هوایی بین المللی با تعداد پروازهای فراوان نشان داده است (به عنوان مثال: سرنگونی پرواز 752 خطوط هوایی اوکراین بر فراز تهران). همچنین پتانسیل شلیک موشک زمین به زمین ایران از غرب ایران و هدف قرار دادن مواضع تروریست ها در عراق وجود دارد.

خطرات ثانویه ناشی از پارازیت GPS (از جمله در حریم هوایی بر فراز خلیج فارس و خلیج عمان) و منحرف کردن GPS است.»

مروری بر وضعیت کنونی پروازهای عبوری از کشور نشان می دهد که به استناد همین اطلاعیه ها و نوتام ها، پس از عملیات وعده صادق یک و دو، بسیاری از شرکت ها نظیر هواپیمایی سنگاپور، لوفت هانزا، مالزی، ویتنام و تایلند، با وجود افزایش مسافت پروازی، از آسمان ایران عبور نمی نمایند. شوربختانه تعداد قابل توجهی از این پروازها امنیت آسمان افغانستان را به ایران ترجیح داده اند تا جایی که آمارهایی از حدود 350 پرواز عبوری روزانه از این کشور حکایت دارد.

از سوی دیگر برخی شرکت ها مانند ایرایندیا از ورود به آسمان غرب ایران پرهیز نموده و با عبور از آب های شمال ایران، از مرزهای شمال شرقی کشور وارد آسمان ایران می شوند. این امر را می توان در راستای تمکین واحدهای ایمنی و عملیاتی این شرکت های هوایی به هشدارهای هوانوردی صادر شده دانست. 

این در حالی است که شرکت های هواپیمایی منطقه خلیج فارس و دریای عمان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود منافع عبور از آسمان ایران را بیش از مخاطرات آن ارزیابی نموده، و پس از وقفه ای کوتاه عبور از ایران را انتخاب نمودند.

در جمع بندی این بخش می توان به تأثیر شگرف مسائل نظامی و امنیتی بر عبور یا عدم عبور پروازها از ایران اشاره نمود. به گفته سرپرست شرکت فرودگاه ها اعلامیه آژانس ایمنی هوانوردی اتحادیه اروپا (EASA) که در آن به شرکت های هواپیمایی خارجی توصیه شده بود برای انجام پروازهای خود از آسمان ایران ارزیابی امنیتی انجام دهند، در تاریخ ۳۱ ژانویه ۲۰۲۵ به پایان رسیده است.

امید است با کاهش تنش های نظامی و امنیتی در منطقه، شرایطی امن و ایمن برای پروازهای عبوری کشور فراهم گردد. در صورت پایان مخاطرات امنیتی و دفاعی و رفع پارازیت هایی که بر سامانه های ناوبری هوایی نیز تأثیر گذارند، امید می رود با نگاه ایجابی در سطوح بالای حاکمیت و اقدامات مؤثر جهت رفع موانع و نارسایی های موجود، شرکت هایی که سابقه طولانی در عبور از آسمان ایران داشته اند و چندماهی است سایر مسیرهای موازی را برگزیده اند، بار دیگر FIR ایران را انتخاب نمایند.

* مدیرعامل مهندسان مشاور نقطه شروع، کارشناس حمل و نقل هوایی