◄ شاخص های ارزیابی مستمر عملکرد بهره برداری در راه آهن CSX آمریکا
با وجود فراهم نمودن بهترین امکانات و فناوری ها چنانچه به گونه شایسته به کارگیری نشوند نتیجه می تواند نامطلوب و بازگشت سرمایه و رغبت سرمایه گذاری کاهش یابد.
یکی از مهمترین زیرمجموعه های راه آهن بخش بهره برداری است که تمامی منابع فراهم شده اعم از زیرساخت، ناوگان، نیروی انسانی و ... را با فرآیندهای مربوطه متبلور نتیجه نهایی را کسب می نماید، در واقع با وجود فراهم نمودن بهترین امکانات و فناوری ها چنانچه به گونه شایسته به کارگیری نشوند نتیجه می تواند نامطلوب و بازگشت سرمایه و رغبت سرمایه گذاری کاهش یابد.
با شروع واگذاری های واگن باری از سال 1384 و ناوگان مسافری پس از آن (هرچند برخی شرکت ها از اواسط دهه هفتاد به خرید واگن مسافری اقدام نمودند) و لکوموتیو که هنوز واگذار نشده (ولی با ورود لکوموتیوهای خصوصی)، اکنون سال هاست که بحث واگذاری بهره برداری هم مطرح است در حالی که اهمیت این بخش بسیار بالاست و باید با حساسیت زیادی به آن پرداخت.
با وجود ممنوعیت واگذاری زیرساخت به بخش خصوصی یکی از الگوهای مناسب که قانون نیز آن را مجاز برشمرده فعالیت های تکمیل ظرفیت خطوط با دوخطه، برقی یا علائمی کردن خطوط به صورت BOT (ساخت، بهره برداری و انتقال) است.
از همین نویسنده:
از گذشته دور جلسات گراف بر اساس گراف کاغذی و سپس گراف وارد شده در کامپیوتر مستمرا تشکیل می گردید و میزان تحقق روزانه و هفتگی اهداف و برنامه سالانه به ویژه به کارگیری بهینه ظرفیت گلوگاه ها مانند شبکه، ایستگاه ها و لکوموتیو، سوانح و اختلالات سیر و حرکت، خرابی های لکوموتیو، واگن خط، علائم و ... با حضور مدیران و مسئولان مورد ارزیابی قرار می گرفت.
پس از خصوصی سازی ناوگان، شاخص های بهره برداری و سیر روزانه واگن، سیر و تن کیلومتر روزانه لکوموتیو و ... برای شرکت های مالک ناوگان نیز اهمیت یافت (به ویژه با کاهش شدید سیر روزانه واگن نسبت به تعهد 300 کیلومتر قرارداد اولیه).
با افزایش طول شبکه، تعداد ایستگاه ها، تعداد واگن و لکوموتیو و تشدید مشکلات گلوگاه ها و از سوی دیگر انتظارات بخش خصوصی و به ویژه شدت رقابت در ترانزیت، باید از رویکردهای تجربه شده جهانی برای ثبت و اطلاع رسانی آمارها بیشتر بهره برد.
یکی از راهکارهای دستیابی به بهره وری بالا در بخش ناوگان باری استفاده از شاخص های مورد استفاده در راه آهن های خصوصی آمریکاست که نمونه آن با عنوان Performance Measures یا Key Performance Metrics و ... قابل دستیابی است.
شرکت CSX (در سال 2007 رتبه سوم تن- مایل پس از BNSF و UP) یکی از شرکت های بزرگ راه آهن آمریکا است که بیش از 32000 کیلومتر شبکه ریلی در 23 ایالت آمریکا و کانادا (بیشتر در مناطق شرقی) و به 70 بندر اقیانوسی، دریایی یا داخلی دسترسی دارد و بنا به ادعای شرکت حدودا دو سوم جمعیت آمریکا در محدوده شبکه ریلی شرکت ساکن هستند.
این شرکت سه شاخص اصلی خود را در اختیار همگان قرار داده که آمار هفته نهم 2022 (19 تا 25 فوریه) به این شرح است:
سرعت متوسط قطارها حدود 25 کبس، توقف در ایستگاه ها کمتر از 12 ساعت و واگن در حال سیر حدود 141 هزار دستگاه سرعت متوسط بر اساس زمان سیر قطار با شماره ثابت تقسیم بر زمان (با احتساب زمان توقف در ایستگاه ها) محاسبه می گردد.
سرعت مذکور در انواع قطارها متفاوت است (بر حسب کیلومتر بر ساعت، کبس): زغال سنگ 25، نفت خام 42، اتانول 28، غلات 23، کانتینر و تریلی 40، تجاری 20 (و متوسط حدود 25 کیلومتر بر ساعت که در سال 2022 به 28 هم رسید).
توقف در ایستگاه ها نیز شاخص دیگری است که در این گزارش مورد توجه است و همانگونه که در خلاصه آمار ذکر گردید متوسط آن کمتر از 12 ساعت بوده و برای 10 ایستگاه به این ترتیب بوده است: بالتیمور 9، شیکاگو 8، سینسیناتی 22، ایندیاناپولیس 26، جکسون ویل 16، لوئیس ویل 21، نشویل 20، سلکرک 19، تولدو 20، ویکراس 27 ساعت.
تعداد حدودی انواع واگن در حال حرکت شرکت CSX نیز به ترتیب عبارت بودند از: واگن مسقف 17، فله بر 36، لبه بلند 10، کانتینربر 8، خودروبر 10، لبه بلند با دریچه زیر 22، سایر 8 و مخزن 30 و همگی به هزار دستگاه.
کلیه آمارها (سرعت متوسط، توقف ایستگاه و تعداد واگن) از سال 2016 به صورت هفتگی در سایت شرکت در دسترس است.
چنانچه آمارهای مذکور به صورت هفتگی در در دسترس قرار گیرد نه فقط مدیران ارشد راه آهن بلکه بخش خصوصی نیز از آن بهره مند خواهد شد (با اطلاع از روند، بیشترین ها و کمترین ها و همبستگی ها زمینه افزایش بهره وری بیشتر فراهم خواهد شد).
* کارشناس حمل و نقل
احسنت- انتشار مستمر شاخصها باعث سهولت ارزيابي و پيشگيري مي شود.
این چنین اماری درایران هست ؟!کجاقابل دسترس است بدرددانشگاه هامیخورد
شاخص‌های بهره‌برداری در راه‌آهن CSX آمریکا و تطبیق آن با وضعیت موجود در ایران، لازم است که جزئیات بیشتری را درباره هر یک از شاخصها و نحوه کاربرد آن‌ها در عمل مورد بررسی قرار دهیم. همچنین با استفاده از جداول مقایسه‌ای و ارائه ارقام، می‌توان به صورت دقیق‌تری وضعیت موجود را ارزیابی کرده و نقاط ضعف و قوت را مشخص کرد.
1. شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) در CSX
شرکت راه‌آهن CSX یکی از شرکت‌های پیشرو در صنعت حمل‌ونقل ریلی است که به‌طور مستمر از شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) برای ارزیابی و بهبود بهره‌وری خود استفاده می‌کند. این شاخصها به وضوح بر بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت خدمات تاثیر می‌گذارند.
1.1 سرعت متوسط قطارها (Average Train Speed)
سرعت متوسط قطارها به عنوان یک شاخص کلیدی در بهره‌برداری ریلی به‌ویژه در حمل‌ونقل باری و مسافری استفاده می‌شود. این شاخص تأثیر مستقیمی بر زمان تحویل بار و هزینه‌های عملیاتی دارد. در CSX، سرعت متوسط به صورت متغیر در انواع قطارها (باری، مسافری، کانتینری) متفاوت است.
نوع قطار سرعت متوسط (کیلومتر بر ساعت)
زغال‌سنگ 25 km/h
نفت خام 42 km/h
اتانول 28 km/h
غلات 23 km/h
کانتینر و تریلی 40 km/h
تجاری 20 km/h
میانگین کل 25 km/h
• محاسبه سرعت متوسط: سرعت متوسط=مسافت طی شدهزمان کل سفر (شامل توقف‌ها)\text{سرعت متوسط} = \frac{\text{مسافت طی شده}}{\text{زمان کل سفر (شامل توقف‌ها)}}سرعت متوسط=زمان کل سفر (شامل توقف‌ها)مسافت طی شده
• تحلیل:
ر سرعت قطارهای CSX به‌طور متوسط در حدود 25 کیلومتر بر ساعت است که در برخی موارد به 28 کیلومتر بر ساعت هم می‌رسد.
o در ایران، سرعت قطارها معمولاً پایین‌تر از استانداردهای جهانی است که می‌تواند به دلیل زیرساخت‌های قدیمی، مشکلات در نگهداری ناوگان و یا عدم به‌روزرسانی تجهیزات باشد.
1.2 زمان توقف در ایستگاه‌ها (Station Dwell Time)
یکی از شاخص‌های مهم دیگر در ارزیابی عملکرد بهره‌برداری، زمان توقف قطارها در ایستگاه‌ها برای بارگیری و تخلیه است. کاهش این زمان به بهبود بهره‌وری و افزایش تعداد سفرها کمک می‌کند.
ایستگاه=زمان توقف (ساعت)
بالتیمور=9
شیکاگو=8
سینسیناتی=22
ایندیاناپولیس=26
جکسون ویل=16
لوئیس ویل=21
نشویل=20
سلکرک=19
تولدو=20
ویکراس=27
میانگین کل=12 ساعت
• تحلیل:
o زمان توقف در ایستگاه‌ها برای CSX به‌طور میانگین کمتر از 12 ساعت است که یک دستاورد مهم در بهره‌برداری است.
o در ایران، زمان توقف در ایستگاه‌ها معمولاً بالاتر از 12 ساعت است، به‌ویژه در ایستگاه‌های بزرگ و مهم مانند تهران، مشهد و اصفهان که ناشی از مشکلات زیرساختی و ضعف در فرآیندهای بارگیری و تخلیه است.
1.3 تعداد واگن‌های در حال حرکت (Active Freight Cars)
شاخص تعداد واگن‌های در حال حرکت نشان‌دهنده میزان فعالیت و بهره‌برداری از ناوگان است.
نوع واگن=تعداد واگن‌های در حال حرکت (هزار دستگاه)
واگن مسقف=17
فله‌بر=36
لبه بلند=10
کانتینربر=8
خودروبر=10
لبه بلند با دریچه زیر=22
سایر=8
مخزن=30
مجموع=141 هزار دستگاه
• تحلیل:
o شرکت CSX به‌طور متوسط بیش از 141 هزار واگن در حال حرکت دارد که نشان‌دهنده بهره‌برداری بالا و استفاده بهینه از ناوگان است.
o در ایران، تعداد واگن‌های در حال حرکت به‌ویژه در بخش باری، معمولاً کمتر از نیاز است که این امر به دلیل کمبود ناوگان جدید، تعمیرات نامناسب و برنامه‌ریزی‌های ضعیف است.
2. چالش‌های موجود در بهره‌برداری در راه‌آهن ایران
در حال حاضر، وضعیت بهره‌برداری در راه‌آهن ایران با چالش‌های مختلفی روبروست که در مقایسه با استانداردهای جهانی باید اصلاحات اساسی در آن صورت گیرد. در این بخش، برخی از چالش‌ها و مقایسه‌های آن‌ها با وضعیت CSX آورده شده است.
چالش‌ها=وضعیت در CSX=وضعیت در ایران
سرعت متوسط قطارها=سرعت بالا، در برخی موارد تا 42 km/h=سرعت پایین‌تر از استاندارد جهانی
زمان توقف در ایستگاه‌ها=زمان توقف کوتاه‌تر از 12 ساعت=زمان توقف بیشتر از 12 ساعت در برخی ایستگاه‌ها
تعداد واگن‌های در حال حرکت=بیش از 141 هزار واگن در حال حرکت=تعداد کم واگن‌های در حال حرکت در بخش باری
اتوماسیون=سیستم‌های پیشرفته و آنلاین=ضعف در اتوماسیون و استفاده محدود از فناوری
اطلاع‌رسانی=آمار و داده‌های هفتگی به صورت عمومی=دسترسی محدود به آمار و داده‌ها
3. پیشنهادات برای بهبود بهره‌برداری در راه‌آهن ایران
برای بهبود عملکرد بهره‌برداری در راه‌آهن ایران و تطبیق با استانداردهای جهانی، می‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
3.1 بهبود سرعت متوسط قطارها
• راهکارها:
o ارتقاء زیرساخت‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود سرعت قطارها.
o به‌روزرسانی و تعمیر ناوگان به‌ویژه قطارهای باری.
3.2 کاهش زمان توقف در ایستگاه‌ها
• راهکارها:
o بهینه‌سازی فرآیندهای بارگیری و تخلیه.
o استفاده از سیستم‌های دیجیتال برای مدیریت زمان توقف و بارگیری.
3.3 افزایش تعداد واگن‌های در حال حرکت
• راهکارها:
o خرید و نوسازی ناوگان باری و مسافری.
o بهبود فرآیندهای نگهداری و تعمیر ناوگان.
3.4 اتوماسیون و استفاده از فناوری
• راهکارها:
o توسعه سیستم‌های اتوماسیون در مدیریت بار و اطلاعات.
o ایجاد سامانه‌های آنلاین برای نظارت بر عملکرد و گزارش‌دهی به مدیران و بخش خصوصی.
4. نتیجه‌گیری
برای بهبود بهره‌وری در راه‌آهن ایران و رسیدن به استانداردهای جهانی مشابه با شرکت‌هایی نظیر CSX، ضروری است که به شاخص‌های کلیدی عملکرد توجه ویژه‌ای شود. بهبود سرعت متوسط قطارها، کاهش زمان توقف در ایستگاه‌ها، افزایش تعداد واگن‌های در حال حرکت و توسعه سیستم‌های اتوماسیون از جمله اقداماتی است که می‌تواند در افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی نقش موثری داشته باشد.