◄ مدیریت استوچاستیک در پروژه‌های عمرانی

محمد سیدی مَرغکی*-واژه Stochastic(استوچاستیک) از نگاه لغوی به معنی اله بختکی،اتفاقی، شانسی، تصادفی و تخصیص بدون الگوی مشخص است. این واژه بیشتر در مدل سازی ها و مبانی تئوریکی مقالات مهندسی عمران به کار می رود. برای مثال نوع خرابی ها در روسازی ممکن است به طور استوچاستیک باشد و الگوی رخ دادن خرابی ها از الگوریتم خاصی پیروی نکند.

بعضی از پروژه های استراتژیک عمرانی کشور که می بایست از برنامه‌ریزی دقیق و سیستماتیکی پیروی کنند و الگویی برای سایر پروژه ها شوند شوربختانه دچار مدیریت استوچاستیک شده‌اند و روند مدیریتی پروژها به عبارت روشن تر به صورت اله بختکی و بدون برنامه ریزی پیش رفته است. 2 نمونه بارز را می‌توان آزادراه تهران -شمال و پروژه مسکن مهر نام برد که در این مقاله راجع به آزادراه تهران- شمال مختصری توضیح خواهیم داد.

1- کلیات پروژه

مطالعات اولیه طرح به سال 1353 باز می گردد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی مجموعه سیاست‌ها و راهبردهای طرح در سال 1373 به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده است. این آزادراه به صورت 2 خط رفت و 2 خط برگشت است که حداقل تعریف یک آزادراه طبق HCM و آیین نامه طرح هندسی راه های ایران و آمریکاست. طول کل پروژه 121 کیلومتر و حداکثر شیب طولی 6 درصد است. مجموع طول تونل ها 98 کیلومتر و طول کل پل ها نیز 13  کیلومتر است و حجم کل عملیات خاکی آن 42 میلیون مترمکعب پیش بینی شده است.

2- روند اجرایی پروژه

این پروژه از ابتدای شروع مدیریت یکپارچه ای نداشته است و معمولا بین پیمانکاران و مشاوران مختلف دست به دست شده است. چه پیمانکاران خارجی و چه پیمانکاران ایرانی در این پروژه شکست خورده‌اند. در نهایت این پروژه به بنیاد مستضعفان واگذار شده است و سعیدی کیا رئیس آن گفته است که تا پایان 1396 پروژه بعد از 43 سال از شروع مطالعات آن تکمیل می شود. برآورد اولیه پروژه 250 میلیارد تومان اما تا به امروز چند ده برابر  برای آن هزینه شده است.

3- آسیب شناسی مشکلات

علت قطعی و اصلی طولانی شدن این پروژه عدم مطالعه دقیق و علمی آن بوده است. این مشکل به خصوص در محل تونل‌ها خود را بیشتر نمایان کرده است. به نحوی که انگار هیچ مطالعه ژئوتکنیکی در محل تونل ها صورت نگرفته است. همچنین دولت های مختلف از سیاست واحدی برای مدیریت این پروژه استفاده نکرده‌اند. این در صورتی است که منطقا پروژه های عمرانی استراتژیک حداقل نباید درگیر کشمکش های سیاسی و جناحی شوند.

4- مقایسه با جهان

-آزادراه چهارضلع طلایی در هند به طول 5846 کیلومتر در عرض 11 سال با هزینه 600 میلیارد روپیه ساخته شده است.

-آزادراه ترانس کانادا به طول 7821 کیلومتر در عرض21 سال با هزینه 1 میلیارد دلار ساخته شده است.

-آزادراه بین ایالتی l90 در آمریکا به طول 4987 کیلومتر و در طول 35 سال ساخته شده است.

5-نتیجه گیری

 با مقایسه هزینه و زمان پروژه های نام برده در جهان با پروژه آزادراه تهران- شمال می توان پی برد که هزینه این آزاد راه هزینه ‌مساوی یا بیشتر از آنها بوده است اما زمان آن حداقل  2 برابر بیشتر و طول آن بیش از 50 برابر کوتاه تر از پروژه های مشابه بین المللی است. به عبارت بهتر اگر قرار بود پروژه ترانس کانادا مشابه آزادراه تهران- شمال اجرا شود به 2000 سال زمان نیاز بود. همچنین در این مقاله به مساله کیفیت و جزئیات فنی ورود نکردیم که خود بحث مفصلی را می طلبد.

*پژوهشگر در مهندسی راه و ترابری