◄ مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها و مساله عاملیت
هر بار که صحبت از مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌شود، فورا ذهن متوجه یک سوال اساسی می‌شود: «مرز علایق و منافع شخصی مدیریت ارشد شرکت و منافع عمومی شرکت در این حوزه کجا است؟».
وبلاگ حامد قدوسی-هر بار که صحبت از مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌شود، فورا ذهن متوجه یک سوال اساسی می‌شود: «مرز علایق و منافع شخصی مدیریت ارشد شرکت و منافع عمومی شرکت در این حوزه کجا است؟». به عبارت دیگر هر چند که جنس کاری که شرکت در راستای مسوولیت اجتماعی انجام می‌دهد در کل مثبت است ولی این فعالیت‌ها می‌توانند «منافع شخصی» (نه لزوما مادی) زیادی برای تصمیم‌گیران این موضوع و به طور مشخص مدیران شرکت داشته باشند. دخیل کردن غیرمستقیم این منافع شخصی ممکن است باعث شود «هزینه‌های مسوولیت اجتماعی» روی مواردی هزینه شود که لزوما بهینه نباشد.
مثال‌هایش در فضای این روزهای اقتصاد ایران فراوان است. در غیاب یک اقتصاد سالم، پایدار و پویا در بخش هنر و فرهنگ، شرکت‌های نیمه خصوصی - نیمه عمومی غیرمرتبط با هنر و فرهنگ پول های زیادی را مثلا برای تاسیس گالری‌های هنری و خرید آثار هنرمندان، حمایت از ساخت فیلم‌ها، تاسیس خیریه‌ها، حمایت از همایش‌های علمی و فرهنگی، بورس‌های تحصیلی و امثال آن خرج می‌کنند. با این‌که سهم این هزینه‌ها ممکن است فقط یک یا دو درصد کل هزینه‌های شرکت باشد ولی برای یک شرکت عظیم اقتصادی، رقم ریالی آن می‌تواند عدد خیلی بزرگی باشد.
مساله عاملیت در این‌جا کجا است؟ موضوع این‌جا است که «هزینه» این فعالیت‌های «خیریه» از جیب سهامداران یا بیت‌المال (و نه جیب شخصی مدیران) پرداخت می‌شود ولی افتخار، ارتباطات، و قدرت تاثیرگذاری آن نصیب مدیران شرکت می‌شود. مدیری که مثلا اسپانسر یک جشنواره هنری شده است در ردیف اول جای داده شده و در اتاق VIP با سلبریتی‌ها دمخور می‌شود. یا مثلا مدیر می‌تواند سلیقه شخصی خاص خود یا خانواده خود (مثل برای یک فعالیت محیط‌زیستی) را در این مسیر دخیل کند.
مقالات متعددی اخیرا روی مساله «فعالیت خیریه بنگاه‌ها» در سطح جهانی نوشته شده و به صورت نظری و تجربی تاثیر چنین فعالیت‌هایی روی ارزش شرکت و سهامداران را بررسی کرده‌اند. برخی به این نتیجه رسیده‌اند که چنین هزینه‌هایی ارزش خاصی برای سهامداران ایجاد نمی‌کند (هر چند که ادعای اولیه این است که «مسوولیت اجتماعی» نوعی بازاریابی و ایجاد اعتبار برای شرکت است). مقالات دیگری این فرض را بررسی کرده‌اند که آزادی عمل برای لذت بردن از «مسوولیت اجتماعی» شرکت در واقع بخشی از بسته «حقوق و دست‌مزد» مدیر است. وقتی پرداخت‌های مادی محدود است، مدیران این نوع مزایای اضافی را دریافت می‌کنند.
پژوهش روی این موضوع در اقتصاد ایران می‌تواند موضوع برخی پایان‌نامه‌های ارشد و دکترا در ایران باشد. پیچیدگی و جذابیت مساله آن‌جا است که تصمیم برای «مسوولیت اجتماعی» درون‌زا (Endogenous) است و صرفا رگرس کردن بازده شرکت روی هزینه مسوولیت اجتماعی جواب درستی تولید نمی‌کند. مساله باید در قالب یک تصمیم درون‌زا برای شرکت (همراه با مساله عاملیت) مدل شود و پژوهش‌گر باید به دنبال شوک‌های برون زا برای مسوولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها باشد.
