◄ رویکرد جهانی در افزایش قطارهای خودکشش در آمار UIC و تجربیات ایران
با وجود رشد 8 درصدی کل ناوگان مسافری، میزان حمل و نقل37 درصد رشد داشته است که با توجه به ویژگی های قطارهای خودکشش، می توان این افزایش را به بالا رفتن سهم واگن های خودکشش نسبت داد.
در بررسی خلاصه آمار اتحادیه جهانی راه آهن ها UIC (Railway Statistics Synopsis) و مقایسه ناوگان و حمل و نقل مسافری ریلی جهان در سالهای2010 و 2020 نکات زیر (به ترتیب برای سال های 2010 و 2020) جلب توجه می نماید:
- تعداد واگن مسافری از 271 به 195 هزار دستگاه کاهش یافته است (کاهش 28 درصدی)، ایران از 1885 به 2120
- تعداد واگن خودکشش از 49 به 150 هزار دستگاه افزایش یافته است (رشد 206 درصدی)، ایران درج نشده (120 به 260)
- جمع تعداد ناوگان مسافری از 320 به 344 هزار دستگاه افزایش یافته است (افزایش 8 درصدی)، آمار ایران کامل نیست.
- سهم واگن های خودکشش از 15 به 43 درصد افزایش یافته است (رشد 187 درصدی)، 6 به 12درصد
- حمل مسافر از 2765 به 3702 میلیارد نفر کیلومتر افزایش یافته است (رشد 37 درصدی)، ایران 17 به 15 میلیارد (ن ک)
- بهره وری ناوگان مسافری (جمع مسافری و خودکشش) از 9 به 11 افزایش یافته است (رشد 24 درصدی)، ایران 10 به 7
همان گونه که ملاحظه می شود با وجود رشد 8 درصدی کل ناوگان مسافری، میزان حمل و نقل37 درصد رشد داشته است که با توجه به ویژگی های قطارهای خودکشش، می توان این افزایش را به بالا رفتن سهم واگن های خودکشش نسبت داد.
در واقع قطارهای خودکشش با وجود قیمت بالاتر به دلیل ویژگی های فنی و عملکردی سیر بیشتری در سال دارند (سرعت متوسط بالاتر بدلیل بار محوری کمتر از لکوموتیو، عدم نیاز به تفکیک لکوموتیو و واگن، انرژی مصرفی سرانه کمتر و ...).
در کنار این امر کاهش هزینه قطار خودکشش نسبت به لکوموتیو واگن (با شرط محاسبه و انتخاب صحیح نقطه سر به سر) سبب رغبت بیشتر شرکت های مالک و خریدار خودکشش حتی در بخش خصوصی شده است که برای تبیین بهتر موضوع به جدول مقایسه یک لکوموتیو و پنج واگن با 300 نفر ظرفیت و 2 ست قطار خودکشش IC3 دانمارک با ظرفیت 288 صندلی اشاره می شود که هزینه قطار خودکشش با احتساب سوخت 44 درصد و بدون احتساب سوخت 50 درصد و صرفاً قطعات یدکی بدون در نظر گرفتن نیروی انسانی 52 درصد نسبت به لکوموتیو واگن کمتر شده است.
در تکمیل این مبحث، نمودار پیوست در مقایسه لکوموتیو واگن، قطار پوش پول و خودکشش کمک می کند که نشان دهنده نقطه بهینه تعداد واگن در هر ترکیب است که به صورت منطقی برای هر کشور و هر نوع ناوگان باید محاسبه و تعیین گردد. بر اساس این نمودار به صورت اجمالی و کلی تعداد واگن بهینه خودکشش بین 2 تا 4 واگن، برای قطارهای پوش پول بین 4 تا 8 واگن و برای قطارهای مرکب از لکوموتیو واگن بیش از 8 واگن می باشد.
- در اواسط دهه 70 و همزمان با ارتقای کیفی خدمات مسافری با بازسازی واگن های مسافری درجه یک (چهار تخته) و تغییرات اساسی شیوه ارائه خدمت در قطار که نهایتا به تشکیل شرکت قطارهای مسافری منتج شد و نتایج مثبت رویکرد افزایش سرعت قطارهای 5 واگنه توربوترن (که در مسیر تهران زنجان زمان سیر را از بیشتر 4 ساعت به زیر 3 ساعت رسانید) و آقای مهندس افشار (مدیرعامل وقت) تصمیم به خرید قطارهای خودکشش 3 واگنه دیزلی ABB با سرعت 180 کیلومتر بر ساعت می گیرند.
با آغاز به کار دولت هفتم و ورود مرحوم دکتر دادمان به راه آهن در سال 1376 رویکرد مذکور پیگیری و تصمیم به خرید 20 ست از قطارهای خودکشش 4 واگنه زیمنس می شود (بعد از قرارداد به 6 واگن افزایش می یابد) با این ویژگی که هر یک از واگن ها یک موتور دیزل حدود 600 کیلوواتی، گیربکس اتوماتیک، سیستم برق مستقل، مخزن سوخت و ... در زیر بدنه داشت.
در مذاکرات اولیه این قطارها سرعت آنها 200 کیلومتر بر ساعت و عرض 320 سانتیمتر برای نصب 5 ردیف صندلی پیش بینی شده بود که متاسفانه با تغییرات مذاکره کنندگان با وجود مشخصات مناسب تجهیزات برای سرعت 200، سرعت به 160 و عرض به 310 و تعداد ردیف صندلی به 4 ردیف کاهش و فاصله بین صندلی ها افزایش یافت (صندلی بر متر مربع کاهش یافت).
اشتباهات سازنده و اولین تجربه قطارهای خودکشش دیزلی (توربوترن با توربین) سبب تغییرات لازم و موثری در قطارهای سری دوم خودکشش (ریلباس روتم) در اواخر دهه هشتاد برای مسیرهای حومه گردید که البته همچنان باید بهبود یابد.
* کارشناس حمل و نقل
