رواج واگن لبه کوتاه/مسطح در شبکه ریلی کشور، با حمل و نقل کانتینری و حمل محصولات فولادی گره خورده است.

الف) حمل کانتینر: به دلیل ماهیت مادولار[1] ، سرعت حمل و نقل کانتینری، قابل مقایسه با دیگر روش های حمل و نقل نیست و اسباب جابجایی (بارگیری و تخلیه) آن در دسترس و رایج است.

افزایش حمل بار، افزایش سرعت بازرگانی و تحقق حمل و نقل ترکیبی جز با توسعه حمل و نقل کانتینری میسر نیست. هر چه حمل و نقل کانتینری ریلی توسعه بیشتری پیدا کند نیاز به واگن های لبه کوتاه/مسطح بیشتر خواهد شد.  

در حال حاضر، به دلیل کمبود واگن کانتینربر، کانتینر بر روی کف واگن لبه کوتاه/مسطح معمولی نشانده، مهار و بدون استفاده از قفل کانتینر، حمل می شود.

دسته ای از واگن های مسطح به منظور حمل کانتینر به قفل مجهز می شوند و ورق کف آنها (به هدف کاهش وزن) حذف می شود(تک منظوره). این واگن ها در انواع چهار محوره و 2 محوره طراحی و ساخته می شوند.

از همین نویسنده: واگن لبه بلند چند منظوره

در حالیکه حمل و نقل کانتینری در دنیا با سرعت زیاد در حال گسترش است، رونق ناکافی آن در کشور [2] موجب شده تا واگن های کانتینربر در مسیر برگشت، اکثراً خالی اعزام شوند. یک طرف خالی بودن واگن، نرخ برگشت سرمایه گذاری در آن را کاهش می دهد.

الف-1) توسعه حمل و نقل کانتینری می تواند به حذف واگن های مخزن (اعم از واگن حمل مواد خوراکیِ مایع، مشتقات نفتی و سوخت، گاز و انواع مواد شیمیایی) منتهی شود. مخازن محصور در کانتینر (ایزو تانک) به راحتی می توانند مانند دیگر کانتینرها توسط واگن مسطح کانتینربر حمل شوند.

الف-2) کانتینر یخچالی[3] میتواند جایگزین واگن یخچال دار (ویژه حمل مواد خوراکی فاسد شدنی) شده و مانند دیگر کانتینرها توسط واگن مسطح کانتینربر حمل شود.

الف-3) توسعه حمل و نقل کانتینری می تواند عرصه را بر واگن مسقف نیز تنگ کند. اکثر بارهایی که در واگن مسقف بار گیری می شوند قابل جا دادن در کانتینر هستند و به راحتی می توانند مانند دیگر کانتینرها توسط واگن مسطح کانتینربر حمل شوند.

الف-4) حمل و نقل کانتینری توانسته حمل بار فله را هم تحت پوشش قرار دهد. امروزه تلاش می شود تا بارهای فله هم در کانتینر بارگیری شده و مانند دیگر کانتینرها توسط واگن مسطح کانتینربر حمل شوند.

تصاویر زیر یک شیوه سریع بارگیری فله را در سه وضعیت نشان می دهند.

ب) حمل رول فولاد: نزدیک به 70 درصد بار حمل شده توسط ریل به صنعت فولاد و معدن اختصاص دارد. رول های فولاد یکی از محصولات عمده کارخانجات فولاد هستند و بازار مهمی برای حمل و نقل ریلی به شمار می روند. برای حمل رول های فولادی، سدل دائمی بر روی واگن های مسطح معمولی نصب شده است. این واگن ها تک منظوره هستند و قابلیت حمل دیگر بارها را ندارند. جوش دادن سدل ها به کف واگن به محدود شدن کاربری و کاهش شدید بهره وری واگن منجر شده است. گرچه حمل رول فولاد از طریق راه آهن در حال افزایش است اما واگن های حامل رول عموماً یک طرف خالی اعزام می شوند. یک طرف خالی بودن واگن، نرخ برگشت سرمایه گذاری در آن را کاهش می دهد.

ج) مراد از واگن لبه کوتاه چند منظوره، واگنی است که علاوه بر کارکرد معمولی به عنوان واگن لبه کوتاه و مسطح، قابلیت حمل کانتینر و همینطور رول های فولادی را دارد. هدف از واگن چند منظوره امکان بارگیری آن هم در مسیر رفت و هم در مسیر برگشت و افزایش بهره وری آن (نزدیک به دو برابر) است.

در دهه هفتاد، شرکت واگن پارس به سفارش راه آهن (مشتری) به طراحی و ساخت واگن لبه کوتاهی اقدام کرد که علاوه بر قفل کانتینر، امکان حمل رول های فولادی (بدون آنکه دیگر کاربری های آن خدشه دار شود) را دارد. این واگن با قابلیت حمل سه کانتینر 20 فوت، نوع ارتقا یافته واگن لبه کوتاه معمولی است و از نظر ظاهری بسیار به آن شبیه است. جایگاه حمل رول نه بالاتر از سطح واگن، بلکه در یک شکاف V شکل در سطحی پایین تر از کف پیش بینی شده است.  

د) جمع بندی و نتیجه گیری: استفاده از واگن لبه کوتاه چند منظوره، بهره وری واگن (مقدار باری که در واحد زمان حمل می کند) و نرخ برگشت سرمایه گذاری در آن را افزایش می دهد، در راستای توسعه حمل و نقل کانتینری است و از تنوع در ناوگان باری می کاهد.

پاورقی:

* کارشناس حمل و نقل