◄ رفتارهای هزینه تعمیر و نگهداری و قیمت تمام شده در قطارهای خودکشش

یکی از مباحث مورد توجه گزارش شرکت رولندبرگر، بالا بودن هزینه نگهداری ناوگان مسافری راه آهن ایران در مقایسه با دیگر راه آهن هاست که آن را در کنار نارضایتی مشتریان از خدمات این بخش زمینه ساز کاهش سودآوری این خدمات می داند (ص 9).

در صفحه 221 این عدد را به عمر بالای ناوگان نسبت می دهد و آن را از متوسط چند کشور مورد بررسی کمتر ولی نزدیک دو برابر هزینه هر واگن در ترکیه و بیش از یک و نیم برابر روسیه اعلام می کند (در واگن باری نسبت پنج برابر ترکیه، ص 195).

در گزارش (ص 222) به بالاتر بودن هزینه لکوموتیو مسافری اشاره شده (4 برابر آلمان و 10 برابر ترکیه) ولی خودکشش خیر.

از همین نویسنده:

راهبرد افزایش سرعت متوسط با راه آهن سریع السیر و ... در گزارش رولندبرگر

در بررسی خلاصه آمار اتحادیه جهانی راه آهن ها UIC (Railway Statistics Synopsis) و مقایسه ناوگان و حمل و نقل مسافری ریلی جهان در سال های2010 و 2020 نکات زیر (به ترتیب برای سال های 2010 و 2020) جلب توجه می نماید:

1. تعداد واگن مسافری از 271 به 195 هزار دستگاه کاهش یافته است (کاهش 28 درصدی)، ایران از 1885 به 2120
2. تعداد واگن خودکشش از 49 به 150 هزار دستگاه افزایش یافته است (رشد 206 درصدی)، ایران درج نشده (120 به 260)
3. جمع تعداد ناوگان مسافری از 320 به 344 هزار دستگاه افزایش یافته است (افزایش 8 درصدی)، آمار ایران کامل نیست
4. سهم واگن های خودکشش از 15 به 43 درصد افزایش یافته است (رشد 187 درصدی)، 6 به 12درصد
5. حمل مسافر از 2765 به 3702 میلیارد نفر کیلومتر افزایش یافته است (رشد 37 درصدی)، ایران 17 به 15 میلیارد (ن ک)
6. بهره وری ناوگان مسافری (جمع مسافری و خودکشش) از 9 به 11 افزایش یافته است (رشد 24 درصدی)، ایران 10 به 7

همانگونه که ملاحظه می شود با وجود رشد 8 درصدی ناوگان مسافری جهان، میزان حمل و نقل37 درصد رشد داشته است که با توجه به ویژگی های قطارهای خودکشش، می توان این افزایش شدید را به بالا رفتن سهم واگن های خودکشش نسبت داد.

قطارهای خودکشش با وجود قیمت بالاتر (نسبت به واگن عادی) به دلیل ویژگی های فنی سیر بیشتری در سال دارند (سرعت متوسط بالاتر بدلیل بار محوری کمتر از لکوموتیو، عدم نیاز به تفکیک لکوموتیو و واگن، انرژی مصرفی سرانه کمتر و ...).

• در کنار این امر کاهش هزینه قطار خودکشش نسبت به لکوموتیو واگن (با شرط محاسبه و انتخاب صحیح نقطه سر به سر) سبب رغبت بیشتر شرکت های مالک و خریدار خودکشش حتی در بخش خصوصی شده است که برای تبیین بهتر موضوع به جدول مقایسه یک لکوموتیو و پنج واگن با 300 نفر ظرفیت و 2 ست قطار خودکشش IC3 دانمارک با ظرفیت 288 صندلی اشاره می گردد که هزینه قطار خودکشش صرفا قطعات یدکی بدون نیروی انسانی 52 درصد نسبت به لکوموتیو واگن کمتر شده بود.
• نمودار پیوست (ص 25 کتاب برقی کردن راه آهن) در مقایسه لکوموتیو واگن، قطار پوش پول و خودکشش نشان دهنده نقطه بهینه تعداد واگن در هر ترکیب  قطار می باشد که به صورت منطقی برای هرکشور و هر نوع ناوگان باید  محاسبه و تعیین گردد.

بر اساس این نمودار تعداد واگن بهینه خودکشش بین 2 تا 4 واگن، برای قطارهای پوش پول بین 4 تا 8 واگن و برای قطارهای مرکب از لکوموتیو واگن بیش از 8 واگن می باشد (سرمایه گذاری خودکشش نسبت به قطار با افزایش واگن بیشتر می گردد).

• نتایج بررسی های انجام شده در (Modeling operational cost of high speed train) از جمله اشکال 2، 4 و 5 نشان دهنده تاثیر سرعت متوسط، تعداد صندلی و تراکم صندلی بر هزینه صندلی کیلومتر قطارهای سریع سوئد می باشند.
• در کتاب Prices and costs in the railway sector بدون اشاره به خودکشش دیزلی، قیمت خودکشش برقی 8 مگاوات (مانند Velaro) 18 میلیون یورو و نگهداری حدود 5 یورو اعلام شده است (با 400 هزار کیلومتر، 2160000 یورو در سال).

• در اواسط دهه هفتاد و نتایج مثبت رویکرد افزایش سرعت قطارهای 5 واگنه توربوترن (که در مسیر تهران زنجان زمان سیر را از نزدیک پنج ساعت به زیر سه ساعت رسانید)، آقای مهندس افشار  تصمیم به خرید قطارهای خودکشش سه واگنه ABB می گیرند ولی مرحوم دکتر دادمان خرید 20 ست قطارهای خودکشش 4 واگنه زیمنس (که بعدا 6 واگنه شد) را در برنامه قرار می دهند.
• از دیگر عوامل موثر در هزینه نگهداری، تعداد ناوگان و سیر سالانه آنها می باشد که در نمودار پیوست قابل مشاهده است.