◄ پندهایی از مترو تهران کرج هشتگرد

اولین خط مترو تهران در سال ۱۳۷۷ بین تهران و کرج به بهره برداری رسید (خط پنج) و در سال ۱۳۷۸ بهره برداری از خط دو به عنوان دومین خط مترو آغاز به کار کرد (تین نیوز / کد خبر 116633).

اکنون شبکه مترو تهران دارای هفت خط با طول 250 کیلومتر و 145 ایستگاه و 1514 واگن معادل 217 قطار است.

در ربع قرن حدود 11 میلیارد مسافر جابجا شده و تعداد سفرهای روزانه به پیک ۲ میلیون و 700 هزار سفر در سال 97 قبل از کرونا نیز رسیده است (تین نیوز / کد خبر ۲۵۳۴۸۵).

با رسیدن تعداد مسافران مترو تهران به رتبه 13 متروهای پیشرو جهان، پیشرفت مترو کشور در این مدت (اولین شبکه مترو جهان در 1863 و اولین خط برقی 1890) بسیار غرورآفرین بوده و با وجود برخی کاستی ها می تواند الگوی بسیاری از سازمان ها به ویژه راه آهن باشد (تین نیوز / کد خبر 233674).

در همین راستا، چندی پیش مدیرعامل شرکت بهره برداری مترو تهران و حومه از حذف قطارهای تند رو خط ۵ مترو تهران از اول شهریورماه خبر داد.

 خبرگزاری تسنیم در ۲۹ مرداد با انتشار این خبر نوشت: مسعود درستی در خصوص مزایای اجرای طرح بهینه سازی حرکت قطارهای خط 5 اظهار کرد: به جای هر 20 دقیقه یک قطار تندرو یا عادی، هر 10 دقیقه یک قطار در زمان اوج مسافری اعزام می شود. زمان سفر و زمان انتظار کاهش می یابد ... امکان استفاده از همه ظرفیت قطار و نشستن روی صندلی ها بیشتر می شود.

... موضوع بعدی ... به واسطه بار بیشتر قطارهای تندرو به لحاظ سرعت و وزن، بیشترین خرابی در حوزه سوزن ها اتفاق می افتد. این هم موجب ایجاد تاخیراتی می شود ... سعی این است که 50 تا 52 دقیقه مسیر را طی گردد (تنها 6 دقیقه تفاوت با قبل)

خبرگزاری ایرنا نیز در ۲۷ اسفند ۱۳۹۷ نوشت: رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران از زیان ده بودن خط پنج مترو تهران (کرج به تهران) خبر داد و افزود: از درآمدهای سایر خطوط مترو برای هزینه های این خط استفاده می کنیم.

اول دی ماه 1400  نیز تین نیوز نوشت:  در پی حادثه تصادف ۲ قطار مترو تهران کرج (برخورد عادی و تندرو، ایستگاه چیتگر) در خط پنج تعدادی از درها تخریب و مسافران قادر به خروج نبودند که آتش نشانان ۱۸ نفر از مسافران را به بیرون منتقل کردند.

با نگاهی به آمار سالانه اتحادیه جهانی راه آهن ها (UIC) در سال ۲۰۲۳  مشخص می شود وضعیت جابجایی ریلی مسافری و باری جهان چنین است:

•  بیش از 22 میلیارد مسافر و 2099 میلیارد مسافرکیلومتر، با 94 کیلومتر طول متوسط سفر (در 2019، به ترتیب 30 و 2949)
• 9300 میلیون تن 9974 میلیارد تن کیلومتر با 1072 کیلومتر متوسط جابجایی هر تن بار (قبل از کرونا، 8900 و 9070)

با توجه به این آمار می توان به غلبه حمل و نقل مسافری حومه در بخش مسافری راه آهن های جهان نیز پی برد. یکی از نمونه های بسیار موفق این شیوه را می توان در قطارهای حومه فرانسه به ویژه RER مشاهده نمود که با قدمت حدود نیم قرن و با شبکه حدود پانصد کیلومتری و ۲۰۰ قطار دوطبقه خودکشش چهار و 6 واگنه نقش بسیار مهمی در ارائه این خدمات ایفا می نماید.

این شبکه و قطارهای آن شباهت زیادی به راه آهن تهران کرج هشتگرد دارد، راه آهن دوخطه برقی با شبکه برق بالاسری، سرعت ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت و با ناوگان دوطبقه. اما تفاوت های این دو سامانه در چیست، قطارهای مذکور اکنون همگی از نوع خودکشش ۴ و ۶ واگنه هستند و ایستگاه های مخصوص این شبکه مانند ایستگاه های مترو زیرزمینی تهران دوخطه هستند و با طرح ایستگاه های مترو تهران- کرج- هشتگرد با چهار خط یکسان نیستند و لذا نه تنها سرعت متوسط قطارها بالاتر می رود بلکه ایمنی حمل و نقل افزایش یافته و خرابی، استهلاک و هزینه ناوگان و شبکه و مصرف متوسط انرژی کاهش می یابد. بعلاوه با افزایش سرعت متوسط، سیر روزانه و بهره وری قطارها بهبود و مطلوبیت سفر برای مسافر و درآمد این خط افزایش می یابد.

اکنون که قطارهای تندرو تهران کرج حذف و سبقت گیری قطارها منتفی شده، برای اصلاح چینش خطوط ایستگاه های بین راهی مشابه خطوط RER، ایستگاه های شینکانسن و حومه ژاپن ... فرصت خوبی است. امید است این الگو در سایر خطوط مورد توجه قرار گرفته و با آسیب شناسی مشکلات سرمایه گذاری اولیه و هزینه بهره برداری بالا، ریسک سوانح و ...، تجربیات الگوی مذکور در طراحی و احداث خطوط جدید مسافری بویژه در راه آهن سریع السیر تهران قم اصفهان هم بکار گرفته شود.

با نگاهی به ایستگاه های ترکیبی خطوط سریع السیر و حومه ژاپن مانند ایستگاه آتامی بهتر می توان به تفاوت چینش ها پی برد. 

* کارشناس حمل و نقل