◄ حکمرانی سرنوشت ساز دولت چهاردهم در حوزه حمل و نقل

توجه به مسائل زیربنایی و تحول ریشه ای، پایه و اساس تحول است. سرنوشت مشکلات حمل و نقل در کشور به این رویکرد گره خورده است. برخی از مشکلات حاضر در حمل و نقل و لجستیک نه از طریق برخورد مستقیم با مشکل بلکه از طریق حل مسائل ریشه ای و زیربنایی قابل حل است. این گونه اصلاحات بدون شک تغییر دهنده بازی خواهد بود و شرایط کنونی کشور، این گونه تغییرات را مطالبه می کند. در ادامه خلاصه برخی از اصلاحات ریشه ای مطرح می گردد:

رفع مقررات گذاری های غیر تخصصی:

چندسالی است رویکردهای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و دستگاه های امنیتی در عرصه حکمرانی حمل و نقل و لجستیک کشور حاکم شده و حاصل این رویکردها سبب پرورش سامانه های متعدد، افزایش نقش تصدی گری دولت، افزایش حضور منابع انسانی غیر تخصصی، سخت تر شدن فرآیندها، ناهماهنگی بیشتر دستگاه ها، غیرتخصصی شدن قوانین و دستورالعمل ها و در نهایت کاهش شاخص LPI کشور گردیده است. در حالیکه استانداردهای حمل و نقل و لجستیک و کنوانسیون ها برای کنار گذاشتن قوانین محلی و ایجاد هماهنگی نگاشته می شوند و مراکز استانداردگذاری جهانی با سال ها تجربه آنها را تدوین می کنند، رویکردهای غیرتخصصی و کم تجربه  بر خلاف مسیر رودخانه ی همسویی با روند جهانی شنا کرده و تلاش کرده چرخ های اختراع شده را مجدد اختراع و مرزها و بنادر ایران را به ناکارآمدترین مرزهای منطقه تبدیل کرده است.

رفع گلوگاه های هزینه های پنهان:

بخشی از بهره وری پایین در حمل و نقل و لجستیک در ایران ریشه در هزینه های پنهان دارد. لازم است شفافیت مالی در کلیه تراکشن های مالی اجرا گردد به عبارتی FATF داخلی را در صنعت لجستیک اجرا کنیم. برخی از کندی ها، کارشکنی ها و افزایش هزینه ها بدلیل فساد اداری در معاملات و وجود تعدد دلال ها در این صنعت است. این وضعیت ناشفاف مالی، عرصه را برای سرمایه گذاری تنگ، فضای کار دلال ها را فراهم، قیمت تمام شده خدمات حمل و نقل را افزایش و بطور کلی بهره وری را کاهش داده است. 

تقویت زبان مشترک، تعامل پذیری: 

راهبرد سلولگرا یا ماژولار که برای سازمان دهی فراگردهای پیچیده ارائه خدمت و تولید محصول مطرح شده است، در عرصه حمل و نقل و لجستیک بایستی به کار گرفته شود. سلولگرایی یعنی تمرکززدایی در امور از طریق ایجاد استانداردها و یکپارچگی ارتباطات؛ به عبارت دیگر ایجاد زبان مشترک، تعامل پذیری و در ادبیات حکمرانی یعنی تعریف درست اکوسیستم. به عنوان مثال، امور مرزی، بندری و ترخیص، صنعت راه آهن و سرمایه گذاری، نیازمند جدی به استفاده از  راهبرد سلولگرایی و اصلاح اکوسیستم هستند. به عنوان مثال در امر پایش ناوگان حمل و نقل بین المللی راهبرد سلولگرایی اجرا شده و چندین شرکت پایش فعال هستند و بیش از 40 هزار ناوگان باری قابل پایش داریم اما طرح پایش ناوگان داخلی موسوم به سپهتن به صورت متمرکز اجرا شده و 8 سال است که درجا می زند. در مثالی دیگر، دو بندر را تصور کنید که بندر اول می تواند 30٪ از ورودی های کالاها را قبل از ورود آزاد کند و 42٪ کالاها را  بازرسی می نماید و 5٪ کالا ها را توقیف می کند اما بندر دوم قبل از رسیدن 85 درصد از کالاهای ورودی را آزاد می کند، 4٪ را بازرسی اما کالاهای غیر مجاز بیشتری را کشف می کند. کدام بندر یا پایانه مرزی رقابت پذیر است؟ برای اقتصاد بهتر است ؟ برای رشد تولید و مشارکت مردم بهتر است؟ بندر دوم، زبان مشترک و تعامل پذیری مطابق با استانداردها را استفاده می کند، سلامت حمل محمولات را تضمین و محموله ها در موعد مقرر تحویل می شوند.

همسویی راهبردها بین مسئولان:

تجربه نشان می دهد در برخی موضوعات کلیدی بین مسئولان، اتفاق نظر وجود ندارد و یا توهم اتفاق نظر وجود دارد؛ رفتار برخی سازمان ها ضد توسعه و ضد هماهنگی است، بنابراین بدنه هماهنگ کننده شواری عالی ترابری یا شکل گیری ستادهای اقدام مشترک بایستی تقویت شود. راه بهبود همسویی نهادهای دولتی و بخش خصوصی و کاهش اقدامات موازی و یا متضاد در صنعت لجستیک این است که از مقررات، استانداردها و اصول یکپارچگی (تعامل پذیری نرم افزاری) در لجستیک پیروی کنیم و به طور دائمی شاخص ها، پایش شده و اصلاحات لازم پیگیری شود. اگر چنانچه مقررات یا  عملکرد یک سازمان همسو نباشد، بلافاصله اقدامات اصلاحی آغاز شود؛ مثلا فرض کنید مقرراتی  به منظور بهبود عملیات بندری، توسط وزارت راه و شهرسازی وضع شود که با اجرای آن زمان ترخیص کالاها تا 30 درصد کاهش یابد؛ آیا گمرک، مقررات صادره را اجرا خواهد کرد؟ نحوه اجرا با چه ساز و کار نظارتی دنبال خواهد شد؟ بنابراین ضروی است ساز و کار نظارتی و اصلاحی تعریف شود که شاخص ها را پایش و  نتایج را گزارش دهد.

تقویت نظام سنجش و پایش استانداردها

باید تلاش کنیم گفتمان سنجش و شاخص، محور گفتمان بین دولت و بخش خصوصی و مردم قرار گیرد. باید اعتماد به شاخص ها را برگردانیم. دقت آمارها و ارقام را بهبود داده و زمان انتشار آن ها را به موقع کنیم و در صورت نیاز نهادهای پایش و دیدبانی تخصصی را تقویت کنیم.  بطور کلان تر باید روی بهبود شاخص LPI (شاخص عملکرد لجستیک) کشور  تمرکز کنیم. 

تقویت جذابیت های سرمایه گذاری 

لازم است فرهنگ تنگ نظری، ذهنیت فقر و کمبود را از نهادهای جذب سرمایه گذاری در کشور ریشه کن نمود.  در جلسات جذب سرمایه گذار، بارها شاهد حضور و اظهارات غیر تخصصی و تنگ نظرانه بوده ایم. برای بهبود این شرایط بایستی روی آگاهی بخشی، تقویت فرهنگ همکاری و ذهنیت تولید ثروت سرمایه گذاری کنیم، در کوتاه مدت افراد متخصصی را در امور کارگزاری سرمایه گذاری بگماریم که به دور از حواشی، فساد اداری و آگاه از مسائل امنیتی بتوانند به صورت قانونی سرمایه گذار جذب کنند و تخصص های لازم برای مدیریت ریسک های سرمایه گذار و اختیارات لازم برای دادن مشوق ها یا امتیازهای لازم را داشته باشند. همچنین منافع درآمدی شفاف داشته باشند تا در آینده کارگزاران متهم به دریافت رشوه و سرمایه پذیران، متهم به خیانت در امانت نشوند و در چارچوب قانون حاشیه امنی برای تعامل با سرمایه گذاران داشته باشند. باید از راهبرد سلولگرایی در توسعه جذب سرمایه گذاری استفاده کنیم به عبارت دیگر بخش خصوصی نباید برای سرمایه گذاری منتظر طرح های جامع دولتی شود و یا منتظر نظرات وزارتخانه ها باشد. مسیر سرمایه گذاری باید روشن بوده و کارگزاران سرمایه گذاری وزارت راه گواهی های لازم را دریافت کرده و به سرمایه گذاران کمک کنند.

شایسته سالاری و تقویت منابع انسانی

گزینش و جابجایی مدیران در برخی دستگاه های دولتی مانند چیدمان دور یک میز می ماند گویا صندلی ها با هم فرقی ندارند. مدیری از بخشی نامربوط به تخصصش به بخش نامربوط دیگری منتقل می شود. جای دو مدیر بین دو پست کاملا غیر مرتبط با هم تعویض می شود گویی زمین بازی است؛ این روش مدیر گزینی، نیروی جوان کشور را نسبت به رشد ناامید و پیامی مخرب منتقل می کند. باید مدیریت و پست به معنای پذیرش مسئولیت و پاسخگویی باشد نه یک هدیه یا معامله. پذیرش پست و مقام باید همراه با تعیین اهداف تعیین شده باشد. در صورتی که مدیری، نفوذ لازم (پذیرش عمومی برنامه و رویکردش) و توان تغییرات را ندارد باید مسئولیت را به غیر واگذار کند. باید در کنار مراکز گزینش در دستگاه های دولتی، مراکز گزینش شایسته سالاری هم وجود داشته باشد. افرادی که بدون داشتن پست و مقام عملکرد خوبی داشته اند گزینه های بهتری برای پست های مدیریتی هستند. از سوی دیگر در دستگاه های اجرایی شاهد هستیم  امتیازها به طور غیر عادلانه ای بین مدیران توزیع می شود و هیچ مزیتی برای  نیروهای کلیدی پیش بینی نشده است. این شرایط کلیه نیروهای نخبه را از دستگاه های اجرایی دور کرده است. راهکار پیشنهادی اصلاح نظام جبران خدمات و متعادل سازی نظام توزیع مزایا به کلیه کارکنان دستگاه های اجرایی است. برای مدیران تنها یک مزیت باید وجود داشته باشند و آن افتخار خدمت به مردم است.