◄ گره 5 حوضه دریایی به ژئوپلیتیک ایران

موقعیت جغرافیایی ایران به گونه ای است که می تواند اتصال بین 5 حوضه دریایی از جمله خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه را فراهم نماید.

این موقعیت خاص، دشمنان کشور را به تکاپو انداخته است که راه دسترسی ایران به حوضه های دریایی را مسدود یا با اختلال مواجه کنند. تنش های ژئوپلیتیکی در قفقاز و ساخت پایگاه آمریکایی التنف در سوریه برای مسدود کردن جاده دسترسی به دریای مدیترانه، دلالت هایی بر این موضوع هستند.

هر چند که غفلت دستگاه های کشور در بهره برداری از این موقعیت و ایجاد دسترسی این کشورها به آب های بین المللی بی تاثیر نبوده است، تحولات جهانی از جمله وقوع جنگ روسیه و اوکراین، شتاب بخش بالفعل شدن این فرصت بوده اند.

کریدورهای عبوری از ایران در چند سال اخیر رونق گرفته است، به طوری که تکمیل و توسعه کریدورهای شمال جنوب و شرق غرب در دستور کار سیاست خارجی کشور گنجانده شده است.

خطوط ریلی چابهار زاهدان، رشت آستارا، برقی سازی گرمسار اینچه برون، راه آهن رشت کاسپین، اتصال ریلی به کشور ترکیه از طریق چشمه ثریا، ایجاد شرکت لجستیکی مشترک میان ایران و چین در سرخس و ...، پروژه هایی هستند که با جدیت پیگیری می شوند. این پروژه ها از مهم ترین و اساسی ترین پروژه های زیرساختی کشور هستند و توسعه ترانزیت و حمل و نقل کانتینری کشور را تسهیل می کنند.

افزایش مراودات تجاری با افتتاح راه آهن رشت کاسپین

یکی از پروژه های حائز اهمیت کشور در راستای انتفاع از مزایای جغرافیایی و ترانزیت کالا، راه آهن رشت کاسپین برای اتصال دو دریای واسط کریدور شمال جنوب است. این خط ریلی که دریای خزر را پس از بندر امیرآباد به دریای عمان و خلیج فارس متصل می کند، با وعده های مکرر مسئولان و خلف وعده آنها، سرانجام در خرداد ماه سال جاری افتتاح شد.

با توجه به این که بنادر جنوبی کشور، بیشتر برای ورود کالاهای اساسی مورد استفاده قرار می گیرند و عمده ظرفیت آنها به این امر تخصیص می یابد، پتانسیل و دسترسی بنادر شمالی برای صادرات و ترانزیت کالا می تواند مورد توجه بیشتری قرار بگیرد. اتصال ریلی کاسپین می تواند مبادلات میان کشورهای حاشیه خزر را افزایش دهد و اتصال بدون واسطه میان ایران و روسیه را برقرار کند. سرزمین ایران به عنوان منطقه حائل میان شرق و غرب و شمال و جنوب، با دسترسی گسترده به آب های گرم و بازارهای پر تقاضای منطقه، یکی از مستعدترین مناطق برای فعال سازی کریدورهای حمل و نقلی است که راه آهن به عنوان کارآمدترین شیوه حمل در خشکی، ابزار تحقق این امر است. در ضمن، ظرفیت بنادر شمالی ایران حدود 35 میلیون تن است که در حال حاضر 7 میلیون تن (20 درصد) آن مورد استفاده قرار می گیرد که مراودات تجاری میان کشورهای شمالی و جنوبی ایران با اتکا به دریای خزر، می تواند به افزایش ظرفیت عملیاتی این بنادر کمک کند.  

بندر کاسپین در تیررس کشورهای اروپای شرقی، آسیای مرکزی و چین

ناگفته نماند که نباید بنادر شمالی را صرفا برای اتصال به روسیه یا کشورهای شرق اروپا در نظر گرفت. در سال های گذشته، برگزاری نشست های مختلف با کشورهای چین و قزاقستان به منظور افزایش مراودات تجاری از طریق کریدور ترکیبی چین قزاقستان ایران صورت گرفته است که می تواند کاهش هزینه و زمان برای تجار را در پی داشته باشد.

تاکنون بیش از ۱۰ هزار TEU کانتینر از چین با روش حمل و نقل ترکیبی به بندر کاسپین وارد و یا صادر شده است. همچنین با وجود علاقه قزاقستان و ترکمنستان به همکاری در مسیرهای عبوری از دریای خزر و منتهی به بنادر شمالی کشور، سایر کشورهای حاشیه خزر مزیت های رقابتی را نیز ایجاد کرده اند. رویکرد سازمان منطقه آزاد مبنی بر توسعه همکاری فی مابین بندر کاسپین و کشتیرانی دریای خزر، باید به سمت ایجاد مزایای رقابتی در این دریا پیش برود.

نیاز مبرم به برنامه ریزی و اقدامات موثر هم زمان با اتصال ریلی کاسپین

در حال حاضر اتصال ریلی بندر امیرآباد برقرار است، لکن توفیق چندانی در ترانزیت کالا کسب نکرده است. آسیب شناسی این رویه می تواند در بهره برداری از بندر کاسپین به کار گرفته شود. با توجه به اهمیت اتصال ریلی کاسپین، هنوز برنامه منسجمی برای بهره برداری از مزایای این بندر صورت نگرفته است. مثلا بندر کاسپین که قرار است به مرکز تبادل در دریای خزر تبدیل شود، فاقد یدک کش انحصاری است. همچنین برای اپراتوری این بندر که نیاز به دیدگاه اقتصادی و بین المللی دارد، تصمیمی گرفته نشده است و فضای حضور شرکت های غیردولتی نیز تعیین نگردیده است. 

مواردی از جمله ایجاد مزایای قانونی و رقابتی همچون امکان ثبت، مالکیت و مشارکت سرمایه گذاران خارجی، وضع معافیت مالیاتی بر درآمد و دارایی از تاریخ بهره برداری هرگونه فعالیت اقتصادی، برگزاری اجلاس اتاق های بازرگانی کشورهای حاشیه دریای خزر و برگزاری نشست های تخصصی و مستمر میان مدیران بخش دولتی و غیردولتی فعال در بندر کاسپین، زمینه ساز رونق و بهره برداری از این اتصال ریلی و توسعه بندر کاسپین خواهند بود که کشور از مزایای اقتصادی آن منتفع خواهد شد.