◄ پروژه های حمل و نقل در صدر اولویت های تامین مالی «بانک توسعه نو بریکس»

علی ضیائی: جمهوری اسلامی ایران سرانجام در سال 1401 به عضویت گروه بریکس به عنوان یکی از کنسرسیوم های اقتصادی بین المللی متشکل از اقتصادهای نوظهور درآمد. محوریت تشکیل این گروه اقتصادی بوده شروع آن با احداث بانک توسعه بریکس که اکنون به بانک توسعه نو  (NDB)تغییر نام داده همراه بود. این بانک با سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری هرکدام از اعضا توانست با 100 میلیارد دلار سرمایه اولیه کار خود را آغاز کرده و به تامین مالی پروژه های زیرساختی و توسعه ای در کشورهای سهامدار خود بپردازد.

در سال 2021 کشورهای امارات، مصر، بنگلادش و اروگوئه نیز به سهامداران این بانک پیوستند. عضویت ایران در گروه بریکس نیز نویدبخش آن بوده است که کشور بتواند با تزریق منابع مالی خارجی تنفسی تازه را در پیش برد طرح های توسعه ای خود تجربه کند. گروه بریکس و بانک وابسته به آن اصولا با توجه با تمرکز بر نوعی استقلال طلبی از سازوکارهای مالی موجود بین المللی که عمده آن تحت سیطره کشورهای غربی است تشکیل شد؛ هدفی که تا حدی محقق شده و تا حدی نیز مسیر آن به واسطه در هم آمیختگی با همان سیستم های مالی غربی به انحراف رفته است. با این حال با نگاهی به عملکرد حدود یک دهه ای این بانک می توان سیاست های آن را دقیق درک کرده و برای استفاده هرچه بهتر از آن برنامه ریزی نمود. 

بانک توسعه نو (NDB) به عنوان یک نهاد مالی چندجانبه، در سال 2014 توسط کشورهای عضو بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) با هدف تأمین مالی پروژه های زیربنایی و توسعه پایدار در کشورهای عضو و سایر اقتصادهای نوظهور تأسیس شد. این بانک با سرمایه اولیه مجاز 100 میلیارد دلار، که سهام آن به طور مساوی بین کشورهای مؤسس تقسیم شده، به دنبال کاهش وابستگی به مؤسسات مالی بین المللی موجود و تقویت همکاری های اقتصادی بین کشورهای در حال توسعه است. علاوه بر پنج کشور مؤسس بریکس، کشورهایی مانند بنگلادش، امارات متحده عربی و مصر نیز به عضویت این بانک درآمده اند، و NDB به دنبال گسترش عضویت خود است. حوزه های تمرکز این بانک شامل زیرساخت های حمل و نقل، انرژی های تجدیدپذیر، آب و فاضلاب، زیرساخت های دیجیتال و طرح های بازیافت زباله است. با دفتر مرکزی در شانگهای چین و دفاتر منطقه ای در کشورهای عضو، NDB به عنوان یک نهاد مالی بین المللی، نقش مهمی در حمایت از پروژه های زیربنایی و توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه ایفا می کند و تا سقف 34 میلیارد دلار در سال به تأمین مالی این پروژه ها می پردازد.

از سال 2015 تاکنون این بانک به تامین مالی انواع پروژه ها در کشورهای سهامدار آن پرداخته است. در این میان چین با بیش از 30 پروژه به مجموع 12 میلیارد دلار بیشترین تامین مالی را دریافت کرده و پس از آن کشورهای هند، برزیل و آفریقای جنوبی با قرار داردند. در این میان روسیه با حدود 10 پروژه 4 میلیارد دلار تسهیلات دریافت کرده و کشورهای مصر و بنگلادش کمترین میزان دریافت تامین مالی را داشته اند. بیشترین میانگین تامین مالی هر پروژه نیز مربوط به آفریقا جنوبی با 537 میلیون دلار بوده است و کشورهای چین، هند و روسیه با 339، 330 و 286 میلیون دلار در جایگاه های بعدی قرار دارند.

با نگاهی به دسته بندی پروژه های تامین مالی شده در NDB می توان دریافت که طرح های حوزه حمل و نقل اصلی ترین حوزه فعالیت این بانک تاکنون بوده است. پس از آن، طرح های مقابله با کووید-19 به واسطه شرایط ویژه ایجاد شده در سال های اخیر جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. به طور خاص پروژه های حمل و نقل ی در رتبه اول تسهیلات دریافت شده توسط چین، هند و روسیه از این بانک قرار دارند.

در میان طرح های حمل و نقلی که از این بانک تسهیلات دریافت کرده اند پروژه های زیادی مشابه طرح های توسعه حمل و نقل ایران به چشم می خورد. به طور مثال می توان به مشارکت نیم میلیارد دلاری NDB در خرید 3500 لوکوموتیو توسط راه آهن روسیه اشاره کرد. همچنین راه آهن سریع السیر دهلی-قاضی آباد در هندوستان نیز با در حال دریافت فاینانسی با مبلغ مشابه از بانک توسعه نو بریکس جزو این پروژه ها است. علاوه بر این، طبق ادعای بانک، بالغ بر 17هزار کیلومتر جاده در کشورهای عضو با تسهیلات بانک توسعه نو بریکس در دست ساخت یا بهسازی قرار دارد.

لازم به ذکر است که صرف عضویت یک کشور در گروه بریکس امکان بهره مندی در NDB را ایجاد نکرده و لازم است تا آن کشور ضمن سرمایه گذاری به سهامداران این بانک بپیوندد؛ رویه ای که توسط ایران هنوز طی نشده است. نکته دیگر درباره بانک توسعه نو بریکس آن است که این بانک علیرغم رقابت های اقتصادی، نظامی و راهبردی بخش قابل توجهی از سهامداران آن یعنی چین و روسیه، در سال های اخیر پیوند زیادی با سازوکارهای مالی اروپایی و آمریکایی برقرار کرده و این رویه ها استقلال این بانک بین المللی را تحت شعاع قرار داده است. 

با توجه به مواجهه ایران و روسیه به عنوان کشورهای عضو بریکس انتظار می رود تا دستگاه های مالی و بانک های مرکزی دو کشور به طراحی و ارائه راهکارهای ارائه خدمات مالی NDB به همه اعضا و خارج از سازوکار تحریمی پرداخته و آن را تسریع بخشند. تاکید بر ارائه خدمات مالی به واسطه ارزهای آسیایی می تواند بخشی از راه حل باشد. در این صورت، روند عضویت ایران در بانک توسعه نو بریکس نیز تسریع شده و می توان انتظار داشت تا طرح های زیرساختی حمل و نقلی ایران نیز با استفاده از این فرصت تکمیل شده و ارتقاء یابند. در این صورت، زیرساخت های مربوط به کریدورهای ترانزیتی گذرنده از ایران با توجه به تامین منافع اکثریت کشورهای عضو بریکس می تواند مورد توجه جدی شورای سیاست گذاری NDB جهت تامین مالی واقع شود. در این زمینه مامورت و نقش دستگاه هایی مانند وزارت امور اقتصاد و دارایی و به طور خاص بانک مرکزی، وزارت امور خارجه و وزارت راه و شهرسازی اهمیت ویژه تری دارد. 

 *علی ضیایی کارشناس ترانزیت