◄نگاهی گذار بر رانت هواپیمایی
وبلاگ تین‌نیوز، علی کجباف | چندی است تواتر واژه فساد در گفت و گوهای فرهیختگان هواپیمایی کشور افزایش یافته است به منظور شفافیت مفهوم فساد در گفت و گو با برخی افراد صنعت هواپیمایی با گرایش های متفاوت، مصدایق زیر در ارتباط با مقوله فساد مطرح شد:
نابرابری حقوق و مزایا بین مدیران و کارمندان
دلالی هواپیما و کسب سود از این راه
چارتر کردن پروازها و فروش بلیتهای آن در بازار سیاه
دستبرد به چمدانهای مسافرین هوایی در زمان بارگیری
اخذ وام شرکت هواپیمایی در قبال رهن هواپیما با ارزش گذاری غیر واقعی
روابط صمیمانه بین زن و مرد در گروه های پروازی یا بخشهای اداری
وجود رانت یا رشوه در مشاوره یا ساخت فرودگاه ها
رفتارهای نامناسب در ماموریت های خارجی برخی افراد
تبانی جهت عدم پرداخت عوارض فروگاهی یا هزینه سوخت پرواز
فروش قطعات هواپیما یا تجهیزات فرودگاهی از روشهای غیر متعارف
اخذ ارز و هزینه در سایر امور و ایجاد در آمد
تبانی جهت سرمایه گذاری با بازگشت بسیار طولانی مدت از نقطه سر به سر در قراردادهای BOT
ورود هواپیمایی بالاتر از آیین نامه سازمان هواپیمایی کشور
اخذ مجوز ایرلاین و خرید و فروش آن
صلاحیت پرواز هواپیمای ناامین
استخدام دوستان و نزدیکان
با وجود مصدایق اشاره شده، با چه تعریفی از فساد می توان موارد بالا را صورتبندی نظری کرد و آیا لزومی به تعریف وجود دارد؟؛ آیا فساد یک دغدغه اجتماعی است یا یک ابزار سیاسی جهت دستیابی به قدرت و منفعت و ساقط کردن دیگری از قدرت یا منفعت. جهت تبدیل فساد از یک مقوله سیاسی به مقوله اجتماعی فارغ از بحث های نظری (چراکه عموما تعاریف محل منازعات علمی هستند و پاسخگوی مطالبات اجتماعی نیستد)، با بررسی و گفت و گو با افراد جامعه رانت بیش از سایر موارد فساد باعث آزردگی روح جمعی می شود. در شیوه ی از رانت، مدیران ارشد از نهاد ذی نفع یا ذی نفوذ خود جدا می شوند و از طریق قدرت
اداری، سیاسی یا آشنایی مدیر جدا شده از آن نهاد، امتیازاتی را جهت کسب ثروت اخذ می کنند. جدابودن او از مجموعه سابقش موانع قانونی کسب امتیاز از آن مجموعه سابقش را برطرف می کند.
قاعدتاً عوامل یا میانجی گران رانت هواپیمایی در زنجیره ارزش صنعت هواپیمایی جا به جا می شوند و در سایر بخش های صنعت از جمله شرکت از تامین کننده قطعات و تجهیزات، مشاور، پیمان کار، کترینگ، شرکت خدمات زمینی، شرکت های تعمیرات هواپیما، سازمان هواپیمایی کشوری و... مشغول می شوند و معمولا به نهاد سابق آن مدیر ارشد خدمات ارایه می دهند مثلا در فرایند کترینگ، از شرکت هواپیمایی جدا می شوند و جذب یک شرکت تولید کترینگ مشغول می شوند و از ارتباط خود در شرکت هواپیمایی جهت فروش کترینگ استفاده می کنند.
در مصداقی دیگر شرکت تعمیراتی با بازنشستگان یک شرکت هواپیمایی، شرکت تعمیرات هواپیما ایجاد می کنند و درخواست ارایه خدمات به شرکت سابقه شان را دارند یا در موردی دیگر از شرکت هواپیمایی جدا می شوند و در یک شرکت خرید قطعات هواپیما مشغول می شوند یا حتی از سازمان هواپیمایی کشوری منفصل و به یک شرکت هواپیمایی متصل می شوند یا حتی از شرکت فرودگاه ها بازخرید یا بازنشسته می شوند و به شرکتهای مشاور یا پیمانکار می پیوندند و ... جهت شفافیت موضوع مثالهای که مشمول فرضیه بالا نمی شود نیز طرح می شوند مثلا جدا شدن خلبان از یک شرکت و جذب مجدد در شرکتی دیگر، مشمول فرضیه بالا نمی شود
چرا که اولا دو شرکت در توالی فعالیت یا زنجیره ارزش صنعت نیست و چه بسا دو شرکت رقیب باشند یا در موردی دیگر جدا شدن شخص از شرکت فرودگاه ها و ورود به صنعت تامین قطعات هواپیما به علت عدم توالی فعالیتها در زنجیره ارزش در حدود فرضیه بالا قرار نمی گیرد.
البته فرض بالا شرط لازم می باشد و شرط کافی آن سطح مدیریت شخص، میزان سابقه خدمتی و گروه دوستان آن شخص در نهاد خریدار محصول یا خدمات است. زمانی که شرایط بالا به طور همزمان به وقوع پیوست احتمال وقوع رانت افزایش می یابد.
پرسش بعدی شیوه رویارویی با این پدیده است. راه حل متفاوتی اعم از افزایش شیوه های نظارت و... می توان در نظر گرفت ولی راه حل پایدار و متعهدانه زیر می تواند در قالب موارد زیر دنبال کرد:
تقویت نظام تامین اجتماعی به منظور حمایت مالی شخص در دوران بازنشستگی
توجه به کارکنان به منظور افزایش تعلق خاطر سازمانی و در نتیجه تلاش آنها به منظور حفظ منافع سازمان مطبوع خود
بستر سازی شکوفایی استعداد کارمندان به منظور اغناشدگی روانی شخص در دوران خدمت و عدم نیاز به پیگیری استعدادهایش خود در سایر زمانها و مکانها
نوسازی و اجتناب از تجمع قشری خاص در بخشهای خرید خدمات، قطعات و تجهیزات
افزایش هزینه های حقوقی رانت از طریق صدور بخشنامه یا وضع مقررات سازمانی سخت گیرانه به منظور اجتناب از آن و...