◄ نقش و جایگاه CRM در کاهش سوانح هوایی و وضعیت آن در ایران

تین نیوز | سوانح هوایی از بدو پیدایش صنعت هوانوردی، همواره چون یک کابوس وحشتناک با دست اندرکاران این صنعت همراه بوده است. هر چند سوانح هوایی از حیث آماری آنچنان بال نیست ولی از لحاظ روحی روانی بسیار سخت و ناراحت کننده می باشد.

بررسی بسیاری از سوانح نشان می دهد که آموزش های تئوری و پروازی کامل نیست و عوامل دیگری نیز که ریشه در رفتارهای بشری در شرایط طبیعی و بحرانی دارد در امر ایمنی پرواز موثر است لذا باید گروه های روانشناسی آگاه به امور هواپیمایی، به تحلیل رفتاری و آداب های اجتماعی خدمه پرواز با توجه به فرهنگ قومی و اقلیمی و شرایط خاص زمانی بپردازند و تمامی عوامل رادر این امر دخیل نمایند تا در نهایت بتوان الگوهای غلط را شناسایی کرد، گلوگاه های خطر را تعیین کرد، نقاط اوج روانی را شناخت و هنجار و ناهنجاری آنرا مشخص نمود؛ چرا که ناآگاهی ازهمین موارد سبب می گردد انجام کلیه امور با مانع مواجه شود و بالعکس، علم به آنها سبب تسریع روند انجام دستورالعمل ها خواهد شد.

تاریخچه CRM:
مدیریت منابع خدمه یا مدیریت منابع کابین خلبان (cockpit resource management (CRM مجموعه ای از روش های آموزشی است و در محیط های که در آن خطای انسانی می تواند اثرات مخرب داشته باشد کاربرد اساسی و حیاتی دارد و در درجه اول برای بهبود ایمنی هوایی استفاده می شود، CRM بر ارتباطات فردی، رهبری، و تصمیم گیری در کابین خلبان تمرکز دارد.

اصطلاح "مدیریت منابع کابین خلبان" (که بعدا به "مدیریت منابع خدمه" تعمیم داده شد ) اولین بار در سال 1979 توسط Lauber John روانشناس ناسا که فرآیندهای ارتباطات را در کاکپیت برای چندین سال مورد مطالعه کرده بود ابداع شد. در حالی که مفهوم در نظر گرفته شده یرای حفظ سلسله مراتب فرماندهی بود به منظور ترویج فرهنگ کابین خلبان کمتر اقتدارگرا، که در آن کمک خلبانان با رعایت سلسله مراتب تشویق به سوال از کاپیتان شدند.

رشد CRM از سال 1978 و پس از تجزیه و تحلیل هیئت ایمنی حمل و نقل ملی ایالات متحده (NTSB) از173 سقوط مربوط به خطوط هوایی ایالات متحده آغاز گردید.

در تاریخ 7 ژوئن، 1979 NTSB دستور نیاز به آموزش CRM برای خدمه هواپیمایی را صادر کرد و چند هفته بعد اولین کارگاه آموزشی در ناسا با موضوع این آموزش نوآورانه تشکیل شد.همچنین هواپیمایی ایلات متحده نیز در سال 1981 برای خدمه کاکپیت آموزش CRM را ارائه نمود و نهایتا در سال 1990 مبحث cockpit resource management که بعد ها به Crew resource management تغییر نام داد به یک استاندارد جهانی تبدیل شد.

اهمیت:
بدون شک CRM با معلومات فنی و مهارت های مورد نیاز برای راه اندازی تجهیزات مرتبط نیست بلکه با مهارت های شناختی و بین فردی مورد نیاز برای مدیریت منابع در یک سیستم سازمان یافته تعریف و در ارتباط مستقیم می باشد.

در این زمینه مهارت ها به عنوان فرایندهای ذهنی تعریف شده ای هستند که جهت به دست آوردن و حفظ آگاهی از موقعیت و حل مشکلات و تصمیم گیری در حین پرواز مورد استفاده قرار می گیرند.

مهارت های بین فردی به عنوان ارتباطات در نظر گرفته شده و طیف وسیعی از فعالیت های رفتاری در ارتباط با کار گروهی را شامل می شوند.

لذا باید دانست که هدف اصلی CRM افزایش آگاهی از موقعیت، خود آگاهی، رهبری، ابراز وجود، تصمیم گیری، انعطاف پذیری، سازگاری، تحلیل ماموریت، و ارتباطات مابین انسانها می باشد.

به بیان دیگر اختلاف بین آنچه اتفاق می افتد و آنچه که باید اتفاق افتد غالبا اولین شاخصی است که موجب بوجود آمدن یک خطا می گردد.

این مسئله موضوعی بسیار حساس و ظریف برای شرکت ها و سازمان ها بویژه در امر هوانوردی به دلیل گروهی بودن امور می باشد که بایستی با سلسله مراتب ، تکنیک های ارتباطی مناسب به سرپرستان و زیردستان آموزش داده شود و در نتیجه این آموزش ها سرپرستان درک کنند که اغلب موارد پرسش و پرسیدن به عنوان یک تهدید نبوده و همچنین زیر درستان نیز بدانند که راه درست سوال و درخواست کردن چیست و چگونه و به چه نحوی باید انجام پذیرد.

به عنوان مثال جستجو در صدای ضبط شده مکالمه بین خدمه کاکپیت واقعیت تلخی را نشان می دهد که کمک خلبانان و مهندسین پرواز سعی و تلاش خود را برای ارائه اطلاعات حیاتی وجلب توجه کاپیتان به خطایش نموده اند.

اما درست در آن زمان که کاپیتان پرواز گفته های کمک خلبان و مهندس پرواز را کامل درک کرده،برای جلوگیری از وقوع فاجعه بسیار دیر بوده است.امروزه و به خصوص در شرکتهای معتبر بین المللی مبحث مدیریت منابع خدمه جزء آموزش های اجباری خلبانان بوده و بدون اغراق بخشی از زندگی شخص خلبانان. متاسفانه در کشور ایران به دلایل مختلفی آموزش C.R.M به حاشیه رانده شده و یا خروجی آن نسبت به دوره های برگزار شده متناسب نمی باشد و فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد. ذیلا به صورت تفصیلی اهم آن بیان می گردد:

1- ضعف در نگاه مدیریتی ایرلاین ها به آموزش ضمن خدمت خلبانان و خدمه پرواز: مدیران بیشتر موضوع آموزش را امری هزینه ای می دانند.

2- ضعف در سیستم ساختاری ایرلاین ها: شرکت های هوایی در ایران دارای ضابطه نبوده و ارتقا خلبانان به شدت با رابطه های درون و برون شرکتی افراد گره خورده است و از سوی دیگر انتقال تجربیات به نحو شایسته صورت نمی گیرد. این موضوع به حدی جدی است که در سنوات اخیر در برخی شرکتها خلبانان یکم جوان و کم تجربه رو به فزونی گذاشته است.

3- ساختار فرهنگی حاکم بر جامعه تخصصی خلبانان: غرور بیش از اندازه و عدم مدیریت روابط در کابین خلبان در بعضی از شرکتهای ایرانی موجب زد و خرد های فیزیکی وحشتناک بین خلبان و کمک خلبان گردیده است. هر چند این موضوع در تمام دنیا اتفاق می افتاد اما افزایش این رفتارهای خارج از عرف موجب نگرانی و کاهش ایمنی در پروازها خواهد بود.

4- ساختار فرهنگی غلط در بخش آموزش خلبانی: در ایران تمامی دانشجویان خلبانی بعد از انجام دادن قریب به 200 ساعت پرواز با هواپیمای سبک یک موتور جذب شرکتهای هواپیمایی شده و دوره نوع (تایپ)هواپیما ی هر شرکت را خواهند دید. در سایر کشورها خلبانان پس از اخذ گواهینامه وارد فضای General Aviation یا هوانوردی عمومی شده و تجربه خود را در پرواز با هواپیماهای دو موتوره ملخی و جت ملخی افزایش داده و سپس وارد شرکتهای هوایی میشوند.این موضوع خود علاوه بر افزایش ایمنی از طریق افزایش تجربه موجب محک خوردن خلبانان در پرواز با شرایط مختلف خواهد شد.

5- عدم وجود سندیکا و انجمن های تخصصی فعال: در کشورهای مدعی هوانوردی از جمله امریکا تعداد سندیکاهای خلبانی به تعداد شرکتهای هوایی می باشد.وجود این انجمن ها علاوه بر ایجاد فضای اتحاد و همدلی بر رفع مشکلات صنفی و ظهور فضای تبادل اطلاعات نیز موثر است. در همین راستا تقویت انجمن های تخصصی نیز در کشور کمک موثری در این زمینه خواهد بود.

* مهدی ایرانمنش، کارشناس حمل و نقل هوایی