◄ وضعیت نامناسب نگهداری راه‌ها در شرایط تحریم؛ دلایل و راهکارها
در حال حاضر در ایران باید مسئله نگهداری راه‌ها اهمیتی دوچندان نسبت به ساخت و توسعه پیدا کند چرا که بخش مهمی از راه‌های کشور با روند فعلی رو به اضمحلال خواهد رفت.
مقدمه: طبق آمارهای رسمی در ایران حدود ۲۳۰ هزار کیلومتر راه وجود دارد که ارزش ریالی آنها ۵۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. نگهداری از این شریان‌های حیاتی که نقشی بی‌بدیل در رشد و توسعه اقتصادی کشور دارند نیاز به سرمایه‌گذاری و توجه ویژه دارد. آنچه که از مطالعات و شواهد میدانی منتج می‌شود، نشان می‌دهد این توجه نه در حد استاندارد که بسیار کمتر از حد نرمال است. تحریم‌های اقتصادی غرب نیز به‌طور شگفت‌انگیزی تاثیر منفی بر این روند گذاشته است. تفاوت قیمت قیر در داخل و خارج، قیمت آن در کشور را به طور سرسام‌آوری افزایش داده است. همچنین فساد گسترده اقتصادی در موضوع قیر و پیداشدن افرادی چون سلطان قیر و همچنین نظارت ضعیف بر فروش، تخصیص، توزیع و مصرف آن، همه و همه نگهداری از رگ‌های حیاتی اقتصاد کشور را با مشکل مواجه کرده است. در مقاله پیش رو به واکاوی این موضوع با تمرکز بر دلایل آن و راهکارهایی برای بهبود شرایط پرداخته‌ایم.
۱- برنامه‌ها و چشم اندازهای کوتاه‌مدت
سیستم‌های مدیریت روسازی (PMS) از سال ۱۹۷۳ پس از کنفرانسی در دانشگاه تگزاس پدید آمدند و پایه‌ای برای نگهداری راه‌ها در سراسر جهان شدند به طوری که حتی کشورهای حاشیه خلیج همیشه فارس سال‌هاست به طور حرفه‌ای و مستمر از آنها استفاده می‌کنند. در ایران اما کمتر از پنج سال از راه‌اندازی این سیستم در مرکز تحقیقات وزارت راه می‌گذرد و هنوز گزارش دقیقی از اینکه به چه مرحله‌ای رسیده، منتشر نشده است. برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای نگهداری و تعمیر شبکه معمولاً به صورت روزمره و به دور از برنامه‌ریزی‌های دقیق علمی و اقتصادی است که گاهی موارد رنگ و بوی سیاسی نیز به خود می‌گیرد چرا که ممکن است تحت تاثیر نظر نمایندگان محلی نیز قرار بگیرد.
۲- مسئله قیر
پس از خروج آمریکا از برجام تمام کالاهایی که مستعد صادرات بودند افزایش قیمت سرسام‌آوری داشتند. دلیل این مسئله تفاوت قیمت داخل و خارج کشور به خاطر ارزش پایین ریال است. قیر که بدون آن راهسازی و راهداری محلی از اعراب ندارد دقیقاً از همین کالاها به شمار می‌آید. خیرالله خادمی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور در سال ۹۶ در حاشیه همایش قیر و آسفالت گفته بود «در ۱۲ سال گذشته قمیت قیر در ایران ۲۵۰ برابر شده است». فساد گسترده اقتصادی در این حوزه به دلیل عدم نظارت بر آن نیز مسئله قیر و به تبع آن نگهداری از راه‌ها را با مشکل مواجه کرده است.
۳- راهکارها
قطعاً در حال حاضر در ایران باید مسئله نگهداری راه‌ها اهمیتی دوچندان نسبت به ساخت و توسعه پیدا کند چرا که بخش مهمی از راه‌های کشور با روند فعلی رو به اضمحلال خواهد رفت. به گفته مدیرکل دفتر نگهداری راه‌ها در سازمان راهداری، نگهداری نرمال(نه استاندارد) راه‌های کشور سالانه حداقل به ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که تنها کمتر از ۲ هزار میلیارد به آن تخصیص داده می‌شود. این نگرش و کوتاهی، وضعیت راه‌های کشور را سال به سال وخیم‌تر و بحرانی‌تر خواهد کرد. توجه ویژه به سیستم‌های مدیریت روسازی و تمرکز بر تکنولوژی‌های نوین چون رویه‌های حفاظتی، بخش‌هایی از این کسری بودجه را جبران خواهد کرد. همچنین تجمیع منابع استانی به صورت متمرکز در سازمان راهداری یکی دیگر از اقداماتی است که شرایط نگهداری راه‌ها را بهبود خواهد بخشید.
۴- خلاصه و نتیجه‌گیری
حداقل تا به امروز نظارت جامع و دقیقی بر تخصیص، توزیع و مصرف قیر وجود نداشته است. این مسئله به سادگی امکانپذیر است و اگر اجرا شود تاثیر مستقیمی در بهبود نگهداری راه‌های کشور خواهد گذاشت. سازمان راهداری به به عنوان متولی نگهداری راه‌های کشور باید یک رویکرد کاملاً تخصصی داشته باشد و از ظرفیت نیروی انسانی توانمند خود به صورت کامل با برنامه‌ریزی دقیق برای پیشبرد اهداف نگهداری راه‌های کشور استفاده کند. همچنین از سیاسی‌کاری و گوش کردن به حرف سیاستمداران پرهیز کند.
در پایان باید گفت نگهداری از سرمایه‌های ملی یک وظیفه برای همگان و به طور ویژه برای متولیان آن است. اگر این امر با دقت و برنامه دنبال نشود تبعات جبران‌ناپذیری برای نسل حاضر و آینده خواهد داشت.
* دانش آموخته مهندسی راه و ترابری
