◄ جامعیت طرح جامع حمل و نقل؛ نیازمند ارزیابی نخبگان
به نظر می رسد جامعیت و مانعیت طرح جامع باید با آسیب شناسی وضع موجود و علت کاهش مستمر سهم ریلی با وجود قوانین حمایتی مانند قانون مدیریت سوخت، بررسی مجدد مفروضات، اهداف، و مقایسه جهانی و ... و عرضه به نخبگان مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.
در 30 مارس 1973 از طرف دفتر نخست وزیری ایران به BCEOM (شرکت فرانسوی که در سال 2011 با شرکتEgis ادغام گردید) ماموریت داده شد مرحله اول مطالعه هماهنگی حمل و نقل در ایران را انجام دهد.
گزارش این بررسی ها با تکیه بر آمار سال های نخستین دهه هفتاد میلادی در چهار جلد با عناوین گزارش کلی، خلاصه و نتایج، روش های هماهنگی فعلی و پیشنهادات نگاشته و منتشر شده است که در اینجا به مناسبت بازبینی اخیر طرح جامع حمل و نقل به نکاتی از فصل چهارم جلد دوم (حمل و نقل با راه آهن، 48 صفحه) می پردازیم.
از همین نویسنده:
مسیر میانه- بستان آباد- تبریز و توازی راه آهن و آزاد راه
طول شبکه راه آهن در گزارش 4417 کیلومتر و بیشترین ترافیک در خط جنوب اعلام شده و متوسط روزانه قطار باری در مسیرها بدین ترتیب نوشته شده است:
- مسیر جنوب 15 قطار، غرب 4، جنوب شرق 3، شمال 2 و شرق (مشهد) 1 قطار.
- از 49 هزار تن بار مسیر جنوب 38 هزار تن گندم وارداتی بوده، وزن سنگ آهن از جنوب شرق به ذوب آهن اصفهان 136 هزار تن و نیمی از 44 هزار تن بار وارداتی از مسیر غرب لوازم و تجهیزات مورد نیاز ذوب آهن بوده است.
- در سال 1971 (1350) روزانه 2 قطار مسافری از تهران به خرمشهر و مشهد و یک قطار به گرگان و تبریز و در سایر خطوط در هفته یک یا 2 قطار مسافری اعزام می گردد، متوسط سفر 500 کیلومتر و مسافر کیلومتر 179 میلیون بوده است.
- پروژه های مهم در بخش ناوگان خریداری 18 دستگاه لکوموتیو به مبلغ هر یک 405 هزار دلار و 18 واگن بوفه (رستوران) به قیمت 182 هزار دلار و 492 واگن حمل مواد معدنی به مبلغ 14 هزار دلار و در بخش زیربنایی 37 میلیون دلار برای کنترل ترافیک قم و زرند و تهران و تبریز و جلفا و ... بود. بر توجه دولت به ظرفیت ریلی در احداث خطوط لوله تاکید شده است.
- در بخشی از این گزارش چنین آورده شده که 80 درصد حمل و نقل راه آهن برای وزارتخانه و موسسات دولتی بوده و ... بنابراین هیچ مقامی در صدد اصلاح تعرفه برنیامده و تعرفه بار راه آهن از 1955 و تعرفه مسافر از 1960 تغییر نکرده و بعلاوه شیوه تعیین نرخ حمل که در سایر کشورها منسوخ شده، مورد نقد قرار گرفته است. - به هزینه قطار کیلومتر و هزینه واگن کیلومتر نیز بر اساس مطالعات گروه متخصصین راه آهن هند و لزوم برقراری فوری سیستم محاسبه هزینه نیز تاکید شده است.
- حداکثر وزن قطار و شکستن قلاب ها نیز مورد توجه بوده و اینکه ظرف سه هفته 37 قلاب شکسته (33 مورد مربوط به یک نوع واگن بوده و نسبت به آن تحقیقاتی نشده) و برای افزایش وزن قطارها و ظرفیت خط با دو لکوموتیو پیشنهادی ارائه شده (افزایش وزن و نیز سرعت قطارها برای افزایش ظرفیت) و همچنین افزایش موثر خطوط فرعی تا 700 متر در جنوب.
در سال 1382 تدوین«طرح جامع حمل و نقل کشور» به عنوان یک سیاست مهم راهبردی وزارت راه و ترابری تعیین شد و در زمره مهم ترین طرح های ملی قرار گرفت تا با تهیه و اجرای آن، خطوط حمل و نقل هوایی، ریلی، دریایی و جاده ای در یک ارتباط نزدیک و منسجم، به جابجایی کالا و مسافر بپردازند.
ضرورت انجام مطالعات طرح جامع:
-توسعه متوازن و هماهنگ زیرساخت های حمل و نقل کشور در تمامی شقوق
- افزایش کارائی و بهره وری در عملیات حمل و نقل با برنامه ریزی به صورت راهبردی، جامع، مستمر، پویا و هماهنگ با برنامه های توسعه کشور
- لحاظ نمودن اثرات متقابل توسعه بخش های اقتصادی، اجتماعی، فناوری، فرهنگی و ... بر سامانه حمل و نقل - استفاده از نقش سامانه حمل و نقل در تحقق برنامه های توسعه و استفاده بهینه از منابع و رقابت در بازارهای بین المللی و منطقه ای.
با وجود توصیه های ارزشمند مرحله نخست (سال 83) برای افزایش ظرفیت خطوط و حتی اقدامات سریع الاثر مانند قطارهای سنگین و افزایش سرعت و نیز توصیه ای اجرایی برای بخش بار و مسافر، اصلاح و ارتقای شبکه و رویکرد تعمیرات و نگهداری و حتی خرید لکوموتیو جدید و نیز با وجود بازنگری طرح جامع در سال 1395 و ... ، به نظر می رسد جامعیت و مانعیت طرح جامع باید با آسیب شناسی وضع موجود و علت کاهش مستمر سهم ریلی با وجود قوانین حمایتی مانند قانون مدیریت سوخت، بررسی مجدد مفروضات، اهداف، و مقایسه جهانی و ... و عرضه به نخبگان مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.
* کارشناس حمل و نقل
