◄ تحلیل قانون مدیریت سوخت و توصیه راهبردی
ناکامی برنامه ها باید خردمندانه و بدون سوگیری ریشه یابی شود.
دکتر محسن رنانی عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اخیرا مطلبی را در مورد برنامه ریزی منتشر نموده اند با این مضمون که: یکی از علل مدیریتی شکست فرایند توسعه در ایران، برنامه های پنج ساله توسعه بوده است. «برنامه ریزی جامع و مرکز محور» در قرن بیستم کشورهای زیادی، از جمله ایران را، به باتلاق «توسعه نامتوازن» فرو برد. برنامه های پنج ساله توسعه ایران نه تنها متکی به نظریه مستحکمی در مورد توسعه ایران نبودند بلکه حتی از نظر ساختاری هم انسجام نداشتند. آنها بیشتر «حدیث آرزومندی» مقامات ارشد کشور بودند که بدون توجه به آماده بودن یا نبودن بستر‌ها و زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ایران توسط دولت ها تدوین می شدند. این حدیث آرزومندی به ویژه در برنامه عمرانی پنجم شاه و سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی، که مبنای برنامه های اخیر توسعه بوده است، خیلی خوب نمایان شده است. متاسفانه در طی هفت دهه برنامه ریزی، کم‌کم برنامه ریزی به یک پرستیژ برای مقامات و دولت ها تبدیل شد و نهادها و ساز و کار‌های زیادی حول آن شکل گرفت.
نکته مهم این است که برخی از فرایندهای توسعه نیافتگی ما، به ویژه در سال های پس از انقلاب، از دل خود برنامه های توسعه شکل گرفت. برنامه ریزی جامع در ایران توسط نهادهای دولتی کم دانش و ناکارآمد، یکی از عوامل انحراف فرایند توسعه در ایران بوده است. یکی از کسانی که از همان سال های آغاز برنامه ریزی پس از جنگ، برنامه ریزی جامع توسعه برای ایران را نقد می کرد، اقتصاددان برجسته، مرحوم دکتر حسین عظیمی بود. او معتقد بود به علت همان ناکارآمدی و عقب ماندگی نهادهای دولتی به ویژه نهاد برنامه ریزی، در ایران بهتر است به سراغ برنامه ریزی غیرجامع با رویکرد «هسته های خط دهنده» برویم.
بیشتر بخوانید:
شروع ساخت راه آهن اصفهان - اهواز و ریسک های سنگین پروژه
... اما اکنون جلوتر می‌روم و می‌گویم اگر نظام برنامه ریزی به یک «سامانه زنده پویا» تبدیل نشود بسیار خسارت بار خواهد بود و بهتر است متوقف شود. این بحث را در مقدمه ای که بر کتاب جدید دکتر حسین عظیمی نوشته ام خیلی خلاصه باز کرده ام»(1).(لینک مطلب)
- یکی از نمونه های حدیث آرزومندی در حمل و نقل ریلی در قانون «توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت» که به عنوان لایحه دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم و در جلسه 18 آذرماه 1386 مجلس تصویب گردید، قابل مشاهده است که با وجود ارزش بسیار بالا، امکانپذیر بودن آن (البته نه در چهارچوب زمانی قانون یعنی تا سال 1390) و تمدید مکرر، هنوز محقق نشده بلکه بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس در بخش مسافر نه تنها افزایش نیافته بلکه به کمتر از نصف رسیده.
- بر اساس این قانون قرار بود از سال 1386 تا 90 سهم بار ریلی از 7 به 30 درصد برسد و سهم مسافر ریلی از 4 به 18 درصد افزایش یابد درحالی که بر اساس گزارش رولندبرگر در سال 2015 سهم حمل و نقل مسافر ریلی در کشور ژاپن 29 درصد و سهم مسافر سوئیس 18 و سهم بار حدود 40 درصد می باشد و سهم بار ریلی در کانادا به حدود 70 درصد هم رسیده است.
- رهبر معظم انقلاب درنخستین دیدار (6 شهریور) با رئیس جمهور و اعضای دولت سیزدهم در بخشی از فرمایشات خود تأکید نمودند: انقلابی بودن حتما باید با عقلانیت و اندیشه ورزی و خردمندی همراه باشد و این شیوه جمهوری اسلامی از آغاز بوده است. عذرخواهی سریع از مردم در مواقع بروز اشتباه، احیای اعتماد و امید مردم، استفاده از خرد جمعی و عقلانیت و پیگیری راهکارهای اساسی مشکلات اقتصادی به جای راهکارهای موقت از دیگر فرمایشات ایشان بود.
- ناکامی برنامه ها باید خردمندانه و بدون سوگیری ریشه یابی شود ولی با یک نگاه به سه ضعف اصلی بازمی گردد که کتاب نقشه راه بلوغ (نگارش 86 با ارائه در کمیسیون فناوری مجمع) با تحلیل قوت ها و ضعف ها به ویژه در بخش های اقتصادی به آن پرداخته و به اختصار تصمیم شایسته، اقدام بایسته و بهبود پیوسته می باشند و غالبا ریشه در کم توجهی به مورد دوم (اقدام بایسته، اقدام در حد توان) و نیز فراموشی مورد سوم (بهبود پیوسته) دارند، که در مورد قانون مدیریت سوخت می توان آثار فراموشی ها را دید.
- میزان تحقق چنین قانون مهم و سرنوشت سازی باید به صورت پیوسته از سوی دولت به ویژه سازمان مدیریت و وزارت راه، مجلس به ویژه مرکز پژوهش ها، مجمع، اتاق بازرگانی و رسانه ها پایش و نتایج آن برای بخش اجرایی یا اصلاح قانون ارسال می گردید.
- برخورداری از سامانه بازخورد (Feed back) یکی از نشانه های زنده بودن است که در کتاب مذکور نیز بر آن تاکید شده است.
1- تارنمای رسمی محسن رنانی
* کارشناس حمل و نقل
