◄ آیا کمبود لکوموتیو وجود دارد؟

در این متن وضعیت لکوموتیوها در دو برش زمانی به فاصله نزدیک به سه سال مقایسه شده اند. بر اساس این مقایسه، در این بازه زمانی، علی رغم افزایش تعداد لکوموتیوهای در گردش، افزایش فاحشی در تعداد لکوموتیوهای خارج از سرویس ( منتظر تعمیر) و کاهش زیاد در درصد آماده به کاری آنها مشاهده می شود. این کاهش نشان دهنده نزول کیفی و عملکردی در نظام تعمیر و نگهداری لکوموتیو هاست.

به نظر می رسد در شرایط فعلی با کمبود لکوموتیو «در سرویس» مواجه هستیم اما با کمبود لکوموتیو مواجه نیستیم. بر این اساس پیشنهاد شده که به جای هزینه کردن در خرید، منابع محدود صرف تقویت زیر ساخت های نگهداری و تعمیرات لکوموتیوها شوند و در صورت وجود نیاز مازاد بر آن، به نوسازی اقدام شود. همچنین توصیه شده که وجهه همت راه آهن و شرکت های حمل و نقل ریلی بیش از توسعه ناوگان، بر افزایش راندمان کشش متمرکز شود.

1. تغییرات وضعیت ناوگان لکوموتیو کشور در بازه زمانی مرداد 1397 تا اردیبهشت 1401[1]:

1. بررسی و تحلیل جدول:

الف) در این بازه زمانی، علی رغم تحریم ها بر دارایی لکوموتیوها افزوده شده است.

ب) در این بازه زمانی، علیرغم تحریم ها، تعداد قابل توجهی از لکوموتیوها به گردش برگشته اند (107 دستگاه). اما همچنان 177 دستگاه لکوموتیو بیرون از گردش هستند. اگر توانسته ایم تعداد لکوموتیو خوابیده را از 284 دستگاه به 177 دستگاه برسانیم، چرا نتوانیم این تعداد را از این هم کمتر کنیم؟ برخی از این لکوموتیوها فاقد بسیاری از قطعات هستند (بعضا به عنوان انبار قطعه یدکی دیگر لکوموتیوها مورد استفاده قرار گرفته اند) و هزینه لحیم کردن آنها از قیمت آفتابه بیشتر خواهد شد. این ها باید شناسایی، تعیین تکلیف و اسقاط شوند و الباقی در فرایند بازسازی قرار گیرند[2]. تامین مالی فعلا مهمترین معضل در انجام بازسازی ست اما این کار از خرید لکوموتیو نو ارزان تر و سریع الوصول تر است. در بازسازی، دانش فنی و تجربه و اشتغالی وجود دارد که در خرید نیست. کارخانجات تولیدی و بازسازی موجود (دو کارخانه در کرج و یک کارخانه در بافق) به راحتی می توانند کار بازسازی را انجام دهند.

ج) در این بازه زمانی، علیرغم افزایش لکوموتیوهای در گردش، از تعداد «در سرویس» کاسته شده و تعداد لکوموتیوهای منتظر تعمیر نسبت به سال 97، 3.5 برابر شده است(247 دستگاه). لذا درصد آماده به کاری لکوموتیوها از 89 به 68 درصد سقوط کرده است.

مهم: اگر ملاک آماده به کاری را بر اساس دارایی کل (و نه در گردش) بسنجیم، به عدد 55 برای درصد آماده به کاری لکوموتیوها می رسم. 

د) این آمار به وضوح ضعف در نظام تعمیر و نگهداری لکوموتیوها را نشان می دهد که 32 درصد از لکوموتیوهای در گردش را زمین گیر و معطل کرده است.

در این رابطه قابل ذکر است که:

د-1) مواظبت از لکوموتیو از مرحله بهره برداری شروع می شود. نگاهی به آمار سوانح ریلی نشان می دهد  علت عمده سوانح ریلی (که عموما باعث آسیب جدی به ناوگان می شود) و همینطور آمار در راه ماندگی قطارها خطای انسانی است. از آنجا که اکثر لکوموتیوها در اختیار راه آهن هستند اولویت راه آهن باید برقراری انضباط سازمانی [3] و تقویت آموزش پرسنل باشد. همین طور درباره شرکت های مالک لکوموتیو (مالک 15 درصد لکوموتیوها).

د-2) یک وجه مهم در مواظبت از لکوموتیو نحوه درستِ به کارگیری آن است چنانچه از موجودی لکوموتیو حداکثر کشش به دست آید و لکوموتیوها هرز نگردند.[4] برای دقت در راندمان کشش در حمل و نقل ریلی ایران یاد آوری می شود که در سال 1399، در حدود 470 لکوموتیو باری[5](در گردش)، 50 میلیون تن بار جابجا کرده اند[6]. به عبارت دیگر هر لکوموتیو در سال تنها صد هزار تن بار جابجا کرده است. این عدد معادل کشش کمتر از پنج واگن باری پر در روز است[7]. بدیهی است با این عملکرد پایین، درآمد لکوموتیو نتواند هزینه نگهداری خودش را پوشش بدهد.

د-3) مواظبت از لکوموتیو در مرحله بازدید ادامه پیدا می کند. بازدید جنبه پیشگیری دارد. از آنجا که اکثر لکوموتیوها در اختیار راه آهن هستند اولویت راه آهن باید تقویت نظام بازدید و بازرسی لکوموتیو حین بهره برداری باشد. همین طور در باره شرکت های مالک لکوموتیو.

د-4) تامین مالی فعلا مهمترین معضل در انجام تعمیرات ناوگان است. عدم پرداخت مطالبات پیمانکاران تعمیرات و موجران لکوموتیو (غیر دولتی) از سوی کارفرمای بزرگ، نظام تعمیرات را زمین گیر کرده است.  

د-5) ناتوانی در بازگرداندن لکوموتیوها به سرویس (تعمیرات) و ناتوانی در بازگرداندن آنها به گردش (بازسازی) باید راه آهن را به واگذاری لکوموتیوها مجاب کرده باشد. علت اصرار راه آهن بر حفظ لکوموتیوها روشن نیست.

د-6) اگر این نظام نگهداری و تعمیرات فعلی (با 945 دستگاه) که کارنامه عملکرد آن 55 درصد است (424 دستگاه خارج از سرویس) را اصلاح نکنیم، لکوموتیوهایی که خواهیم خرید به سرنوشت همین هایی که داریم دچار خواهند شد. حتی اگر یک شبه بتوانیم تعداد لکوموتیو را دو برابر کنیم، با این رفتاری که با لکوموتیوها می کنیم، در چند سال آینده لکوموتیوهای خارج از سرویس هم دو برابر روی دستمان خواهند ماند و تضییع دارایی ها دو برابر خواهند شد.

ه) راه بهتر آن است که به جای هزینه کردن در خرید لکوموتیو، منابع محدود صرف تقویت زیر ساخت های نگهداری و تعمیرات شوند: تامین مالی، توسعه و تجهیز امکانات بازدید ناوگان، توسعه و تجهیز مکان های تعمیراتی ناوگان، تامین قطعات و مواد مورد نیاز، استقرار سیستم های نگهداری و تعمیرات در کارگاه ها و ایجاد و ثبت دانش فنی نت، اصلاح نظام گزینش پیمانکاران برای انجام نت ناوگان، بهبود دانش و مهارت پرسنل بازدید و تعمیرات و  . . . . 

و) یکی از راه های تامین مالی نگهداری ناوگان (و لکوموتیو )، پرداخت معادل صرفه جویی سوخت حاصل از حمل و نقل ریلی به مالکان ناوگان (اعم از راه آهن و بخش غیر دولتی) است. مصوبه ای که سال هاست به آن عمل نشده است.  

1. جمع بندی و پیشنهاد:

الف) با کمبود لکوموتیو «در سرویس» مواجه هستیم اما با کمبود لکوموتیو مواجه نیستیم. لکوموتیو پاشنه آشیل حمل و نقل و ترانزیت ریلی [8] کشور نیست. با:

الف-1) بازگرداندن لکوموتیوهای منتظر تعمیر به سرویس(انجام تعمیرات)

الف-2) بازگرداندن تعدادی از لکوموتیوهای خوابیده به گردش(انجام بازسازی) 

الف-3) افزایش راندمان بهره برداری و کشش

سیستم کشش ریلی کشور تا آینده قابل قبول از تامین لکوموتیو نو بی نیاز می شود.

ب) پیشنهاد می شود به جای هزینه کردن در خرید لکوموتیو نو، منابع محدود صرف تقویت زیر ساخت های نگهداری و تعمیرات شوند(افزایش راندمان تعمیرات) و در صورت وجود نیاز مازاد بر آن، به نوسازی اقدام شود. پس از احیای تعداد قابل توجهی از دارایی ها، می توان درباره اولویت واردات یا تکیه بر تولید داخل تصمیم گیری کرد. اگر قرار است وارداتی انجام شود باید اولویت را به احیاء و راه اندازی لکوموتیوهای منتظر تعمیر داد.

ج) یکی از راه های تامین مالی نگهداری ناوگان، پرداخت معادل صرفه جویی سوخت حاصل از حمل و نقل ریلی به مالکان ناوگان است. 

د) وجهه همت راه آهن و شرکت های حمل و نقل بیش از توسعه ناوگان، باید بر افزایش حمل بار به ازای هر دستگاه لکوموتیو (راندمان کشش) متمرکز باشد. حمل صد هزار تن بار در سال به ازای هر لکوموتیو باری عملکرد خوبی نیست.

منابع و پاورقی ها   

* کارشناس حمل و نقل