◄ تحلیل اصول تصمیم گیری در سرمایه گذاری های ریلی

اهمیت حمل و نقل ریلی

با قطار می توان حجم انبوه بار را در هر بار تردد جابجا نمود. سرعت قطارهای باری می تواند به حدود 300 کیلومتر در ساعت و قطارهای مسافری به دو برابر برسد. امنیت قطار بالاتر از امنیت همه روش های حمل و نقل است. در مجموع مصرف انرژی قطار بسیار کمتر از حمل بار از طریق سایر روش های حمل است. امنیت جابجایی مسافر با قطار غیر قابل مقایسه با جاده می باشد. سالانه جهت جابجایی ده میلیارد نفر مسافر با قطار کمتر از هزار نفرکشته و زخمی می شوند در حالی که در جابجایی ده میلیارد نفر در سفرهای جاده ای بیش از صدهزار نفر کشته می شوند. میزان مصرف انرژی جهت حمل هر تن بار با قطار حدود یک ششم حمل و نقل جاده ای است لذا میزان آلایندگی قطار یک ششم حمل و نقل جاده ای است. برای احداث تجهیزات تامین برق و برقی کردن قطارهایی که ده میلیارد مسافر را در سراسر جهان جابجا نمایند هزینه ای بسیار کمتر از هزینه برقی کردن خودروها و احداث تجهیزات تامین و انتقال برق به جایگاه های شارژ خودرو سرمایه گذاری مورد نیاز است. میزان سرمایه گذاری برای احداث زیرساخت های ریلی کمتر از سرمایه گذاری مورد نیاز جهت احداث زیرساخت های جاده ای استاندارد و تعمیر و نگهداری آنها می باشد.

جابجایی مسافر با خودرو در مسیرهای طولانی خسته کنند و منجر به آسیب به بدن می شود در حالی که جابجایی با قطار در مسیرهای طولانی نیز آسان تر و در آرامش بیشتر و بدون صدمه به بدن و ستون فقرات می باشد.

کلیات اقتصاد حمل و نقل ریلی

منبع درآمد سرمایه گذاران در حوزه ریلی از محل بارنامه حمل بار یا کرایه مسافر تامین می شود. در اکثر کشورها از جمله ایران بابت جابجایی بار یارانه ای در حوزه ریلی پرداخت نمی شود اما در بسیاری از کشورها از جمله ایران برای جابجایی مسافر با قطار یارانه اختصاص می یابد و این یارانه به مالکان خط و واگن و لکوموتیو پرداخت می شود اغلب مالکان خط ولکوموتیو و واگن شخصیت های حقوقی متفاوت می باشند.

در ایران بطور معمول حدود 55 درصد مبلغ بارنامه بابت حمل هر محموله ریلی به مالک ریل (در ایران دولت) و 20 الی 25 درصد بارنامه سهم مالک لکوموتیو و 20 تا 25 درصد سهم مالک واگن است. برای جابجایی مسافر در بیشتر مسیرها یارانه اختصاص می یابد هر چند این یارانه چندان قابل توجه نیست.

تصمیم گیری بر مبنای سود شرکتی

• بخش باری: در ایران دولت بابت حمل بار ریلی یارانه ای پرداخت نمی نماید و شرکت راه آهن و شرکت های ریلی بابت حمل بار سود کسب می کنند. 55 درصد مبلغ بارنامه به شرکت ملی راه آهن تعلق دارد. هر چند به دلیل بهره وری بسیار ضعیف شبکه ریلی ایران حاشیه سود شرکت های ریلی با توجه به تورم و بهره بانکی ایران چندان مناسب نیست.
• بخش مسافری: در حوزه حمل مسافر به دلیل تعیین کرایه توسط دولت،  جابجایی مسافر در همه مسیرها به جز مسیر مشهد غیر اقتصادی و یارانه ای است. لذا در صورت عدم پرداخت یارانه حوزه ریلی مسافری زیان ده است. 

تصمیم گیری بر مبنای منافع ملی

• کاهش تلفات جابجایی مسافران: سالانه حدود 18 هزار نفر در سوانح جاده ای کشته و بیش از  30 هزار نفر دچار مصدومیت های شدید از قبیل قطع نخاع یا قطع عضو یا جراحت می شوند. چنانچه 20 درصد جابجایی مسافر از جاده به ریل منتقل شود حداقل 30 درصد از سوانح جاده ای کاسته خواهد شد و این به مفهوم جلوگیری از کشته شدن بیش از 5 هزار نفر در سال و جلوگیری از قطع نخاع و قطع عضو و سایر عوارض شدید جاده ای به میزان بیش از ده هزار نفر در سال است. با توسعه شبکه ریلی و احداث قطارهای پرسرعت مسافری و باری اهداف بلند فوق محقق خواهند گردید.
• کاهش بار ترافیک جاده ای: با انتقال 20 تا 30 درصد جابجایی مسافر و بار به حمل و نقل ریلی از ترافیک جاده ای در حد قابل توجهی کاسته خواهد شد.
• کاهش آلودگی هوا: انتقال بار از حمل و نقل جاده ای به ریلی منجر به کاهش آلودگی هوا به میزان قابل توجهی خواهد شد چرا که برای حمل هر تن بار با ریل آلودگی هوا 6 برابر کاهش می یابد. همچنین انتقال جابجایی مسافران به قطار منجر به کاهش حدود دو برابری آلودگی هوا می شود خصوصا انتقال مسافران به قطارهای برقی آلودگی هوا برای شهرها و مردم ساکن آن به دنبال نخواهد داشت.
• کاهش هزینه های ناشی از تصادفات جاده ای: تصادفات جاده ای عمدتا ناشی از برخورد کامیون ها و اتوبوس ها و خودروهای شخصی به یکدیگر یا به موانع پیرامون جاده حادث می گردد. با لحاظ ارز این خودروها و با لحاظ ده ها هزار تصادف در سال این خودروهای گران قیمت یا نابود می شوند یا بخش عمده ارزش خود را از دست می دهند مهمتر از این سرمایه های فیزیکی جان و سلامتی  انسان ها است.  هر کشته بیش از 7 میلیارد تومان هزینه برای کشور به دنبال دارد.
• کاهش مصرف انرژی: مصرف سوخت قطارهای باری یک ششم کامیون ها است. چنانچه نیمی از بار کشور به قطار منتقل شود سالانه حدود 15 میلیارد لیتر گازوئیل کمتری مصرف خواهد شد که ارزش آن بین 8 تا 10 میلیارد دلار است. همچنین انتقال یک سوم مسافرت ها از جاده به قطار منجر به میلیاردها دلار صرفه جویی در مصرف بنزین خواهد شد.

تصمیم گیری بر امنیت و آرامش اجتماعی

با توسعه شبکه ریلی و احداث خطوط ریلی برقی و پر سرعت مردم احساس امنیت روانی بیشتری می نمایند و رضایت از حاکمیت و فضای زندگی افزایش می یابد. خبرهای دردناک کمتری در خصوص مرگ و آسیب دیدگی عزیزان به گوش مردم می رسد. آلودگی هوا کمتر خواهد شد. مردم با آرامش مسافرت می کنند و بیشتر می توانند از نزدیکان و عزیزان خود دیدن نمایند و آرامش اجتماعی بیشتر خواهد شد مردم با راحتی و آرامش به مسافرت می روند و زندگی مردم بهتر خواهد شد. توسعه شبکه مدرن ریلی و خطوط ریلی پر سرعت تاثیر قابل ملاحظه ای بر زندگی مردم در ابعاد مختلف به دنبال دارد. شبکه ریلی مدرن مهمترین زیرساخت توسعه ای است که تاثیر مستقیم  شگرفی بر زندگی مردم به دنبال دارد. به همین سبب دولت ها در کشورهای در حال توسعه سرمایه گذاری های چند میلیارد دلاری در زیر ساخت های ریلی انجام می دهند. کشورهای چین، ژاپن، آلمان، فرانسه، هند و آمریکا سالانه ده ها میلیارد دلار در توسعه زیرساخت های ریلی انجام می دهند.

توسعه شبکه ریلی پرسرعت استان ها پیوند اقتصادی و فرهنگی اقصا نقاط کشور را به هم نزدیکر و انسجام ملی را افزایش می دهد. شبکه ریلی پرسرعت منجر می شود در بحران های مختلف از جمله سیل و زلزله و غیره کمک های مردمی در حجم انبوه و زمان کوتاه تری تا نزدیکی محل حادثه منتقل شوند. شبکه پر سرعت ریلی منجر به افزایش جذابیت ایران جهت ترانزیت و جذابیت کشور جهت جذب میلیون ها توریست در سال خواهد گردید. توسعه شبکه ریلی پرسرعت هزینه حمل محصولات واحدهای تولیدی از قبیل صنایع پتروشیمی، فولاد، مس و سایر تولیدات انبوه را کاهش می دهد.  دولت می بایست به هر طریق ممکن جذابیت سرمایه گذاری بخش خصوصی در زیرساخت های ریلی را افزایش دهد جذابیت لازم برای جذب سرمایه گذاری خارجی ایجاد و بهره وری شبکه ریلی را از وضعیت اسفناک کنونی خارج نماید.

نظر به مراتب فوق پیشنهاد می شود حداقل به مدت پنج سال حداقل 25درصد درآمدهای کشور به توسعه زیرساخت های شبکه ریلی پرسرعت اختصاص یابد. حداقل سرعت قطارها به 120 کیلومتر برسد و مسیرهای پرترددی چون تهران - اصفهان و تهران - مشهد و سایر مسیرهای پرتردد برقی شوند.

* کارشناس حمل و نقل