◄ گزینه های قیمت سوخت و خودرو، آثار و تبعات
با ایجاد گزینه اختیاری کاهش قیمت خودرو و افزایش قیمت سوخت، علاوه بر افزایش درآمد پایدار برای دولت و کشور، چند چرخه مثبت بوجود می آید.
مقدمه
رهبر معظم انقلاب در دیدار تولیدکنندگان (14021110): ما الان در مسئله سوخت، به معنای واقعی کلمه مشکل داریم. ما کشور تولیدکننده نفت، با این همه منابع زیرزمینی نفتی، بنزین وارد کنیم؟ ناترازی در این مسائل، کشور را رنج می دهد.
یکی از مباحث مهم برای رئیس جمهور چهادهم، یارانه سنگین سوخت خودرو است. خسارت سالانه یارانه سوخت حدود 100 میلیارد دلار برآورد می شود. در این میان نقش بنزین و گازوئیل، با مصرف روزانه 120 و 90 میلیون لیتر بسیار قابل توجه است (تین 275636).
قانون هدفمندی یارانه ها که لایحه آن در 1387 از سوی دولت به مجلس ارائه شد نیز با وجود نقش بسیار مهم در رفع بسیاری از مشکلات به ویژه تورم (بشرط اجرای صحیح)، تقریبا توسط هیچ دولتی اجرا نشد. بدلیل اجرانشدن این قانون، در حال حاضر بخاطر تبعات سنگین اجتماعی و اقتصادی، برخی حتی جرات اندیشیدن به آن را هم ندارند.
روش های رفع ناترازی انرژی
ظاهرا با یک بررسی کلی اولیه، ناترازی انرژی را می توان با دو روش رفع نمود
افزایش عرضه (تین 268094)
کاهش تقاضا (تین 138205)
روش اول : افزایش عرضه انرژی
افزایش عرضه به عنوان یک راهکار اصلی طرفداران زیادی دارد. لیکن برای تحقق آن باید سرمایه گذاری کلانی در زیرساخت چاه های نفت، اکتشاف و استخراج میادین جدید مشترک ... ، احیاء و افزایش تولید چاه های موجود و احداث پالایشگاه به عمل آید. این راهکار بطور موقت و با هزینه هنگفت عرضه را افزایش میدهد. اما از آنجاکه با افزایش خودرو، تقاضا هم رشد مییابد پایدار نیست.
برای اجرای صحیح افزایش عرضه انرژی، سرمایه گذاری داخلی یا خارجی مورد نیاز است. در گام اول بخشهای خصوصی بزرگ را باید به این سو هدایت نمود. ولی با توجه به نیاز 200 میلیارد دلاری اعلام شده وزیر نفت در فروردین 1401، این روش بسیار دشوار و در روندی بلند مدت بنظر میرسد.
روش دوم : کاهش تقاضای انرژی
کاهش تقاضا هم طرفداران زیادی دارد. این روش عموما با راهکار افزایش قیمت سوخت شناخته می شود. با وجود تاثیر بسیار خوب و موثر روش کاهش تقاضا، اشکال آن نیز مانند روش اول در ناپایداری این تصمیم است. به این صورت که با افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی، آثار و تبعات اجتماعی و اقتصادی شدیدی ایجاد خواهد شد. همچنین بدلیل تورم، افزایش قیمت سوخت باید بصورت دوره ای تکرار شود.
برای حل بن بست ناترازی انرژی چه باید کرد؟
همانطور که گفتیم راهکار اول(ثبات قیمت) ظاهر مطلوبتری برای مردم و مسئولین دارد. مشکل راهکار اول این است که هزینه سنگینی بر بودجه کشور تحمیل مینماید. در عین حال فرصتهای زیادی را در کسب درآمد بیشتر از ما صلب خواهد کرد.
در این میان راهکار دوم (افزایش قیمت) میتواند مشکل بودجه را حل کند اما از نظر اجتماعی و اقتصادی بسیار پرتنش و پرچالش است.
علاوه بر دو راهکار فوق که اولی مبتنی بر ثبات قیمت سوخت و افزایش تولید و دومی مبتنی بر افزایش قیمت سوخت است، راهکار سومی هم وجود دارد. این روش علاوه بر اینکه میتواند ناترازی سوخت را بصورت پایدار و با هزینه اندک رفع نماید، سبب کاهش تورم در حوزه سوخت هم خواهد شد.
راهکار پیشنهادی نگارنده که می توان از آن به عنوان روش سوم یاد کرد در یادداشت 19 آذرماه 1402 با عنوان تملک ارزان و بهره برداری به قیمت واقعی تشریح شده است. (تین 265403)
به طور خلاصه ایده این راهکار بدینگونه است که ابتدا خودرو خارجی با قیمت متوسط جهانی(مشابه کشورهای همسایه و بدون هیچ گونه عوارض گمرکی و ...) و ترجیحا با وام مناسب عرضه خواهد شد. در مقابل خریداران این سری از خودروها، مابه التفاوت قیمت سوخت یارانه ای و متوسط قیمت سوخت کشورهای همسایه را براساس پیمایش و اعلام ماهانه سیر به حساب وزارت اقتصاد یا وزارت نفت واریز مینماید (این روش برای خودروسازان داخلی هم به تدریج قابل اجراست).
لازم به ذکر است که خریداران خودرو هیچ اجباری برای استفاده از این روش نداشته و فرآیند عادی خرید خودرو داخلی و خودرو های وارداتی که تعرفه عادی دارند در جریان خواهد بود و صاحبان این خودروها که مبلغ بالاتری بابت خرید (نسبت به بازار جهانی) پرداخته اند از بنزین با قیمت یارانه ای استفاده می کنند.
مزایای روش تملک ارزان و بهره برداری به قیمت واقعی
با ایجاد گزینه اختیاری کاهش قیمت خودرو و افزایش قیمت سوخت، علاوه بر افزایش درآمد پایدار برای دولت و کشور، چند چرخه مثبت بوجود می آید.
با افزایش تقاضای خرید، تولید خودرو و قیمت آن کاهش مییابد. کیفیت خودرو بدلیل رقابت بیشتر، ارتقا پیدا می کند. صادرات واقعی خودرو افزایش و استفاده از خودرو و ترافیک کم می شود. مصرف سوخت و آلودگی هوا هم کاهش خواهد یافت. تلفات تصادفات جاده ای کاسته و حمل و نقل عمومی و ریلی گسترش مییابد. اتلاف وقت مردم در ترافیک کمترشده، ریسک واردات سوخت کاهش پیدا می کند. بعلاوه فعالیت شرکتهای دانش بنیان بویژه در زمینه فناوریهای روز انرژی گسترش یافته و می توان از رشد مهاجرت نخبگان تا حدی جلوگیری کرد.
بررسی ریسک روش سوم حل مشکل ناترازی سوخت
ریسک این رویکرد بسیار اندک است. اما با این وجود و برای جلوگیری از احتمال بروز آسیب های اجتماعی، می توان این روش را در مناطق آزاد داوطلب یا حتی برخی شهرهای متقاضی در استان های مرزی و بصورت پایلوت اجرا کرد. پس از مدتی با ارزیابی شرایط و در صورت مثبت بودن نتایج، می توان این رویکرد را به سایر نقاط کشور(موکدا بر اساس انتخاب و اراده متقاضیان) گسترش داد.
البته در تردد این خودروها، برخلاف وضعیت فعلی مناطق آزاد هیچ محدودیتی نخواهد بود. صاحبان این دسته از خودرو ها می توانند بدون هیج مشکلی در تمام کشور تردد کنند.
از آنجایی که قیمت داخلی خودرو چند برابر متوسط جهانی و حتی همسایگان است(تین 248479)، پیشنهاد می شود این رویکرد برای کسانی که خودروهایی در بازه قیمتی نرمال را انتخاب مینمایند اعمال شود. مثلا این روش برای خودروهای کارکرده یا نو وارداتی با قیمت کمتر از 20 هزار دلار(بدون اعمال هیچگونه تعرفه وارداتی و گمرکی) اعمال شود.
به این صورت بخشی از مردم می توانند خودرو کم مصرف را با قیمت مناسب و با وام بلند مدت ( که عموما کمپانی های خودروساز خارجی در محصولاتشان اعمال می کنند) خریداری کنند. در ازای آن قیمت بنزین مصرفی را به قیمتی نزدیک به متوسط منطقه بپردازند. بر این اساس علاوه بر کاهش مصرف سوخت و امکان استفاده بخش قابل توجه مردم از خودرو ایمن، ناترازی مصرف و قیمت سوخت نیز تا حد قابل توجهی بهبود پیدا می کند. همچنین بدلیل اختیاری بودن این روش، تبعات اجتماعی و اقتصادی ناخواسته ای به کشور وارد نمی شود.
*کارشناس حمل و نقل
البته همه می دانند که قیمت بنزین در ایران ۲۵۰۰۰ تومان در لیتر است ولی چون تورم واقعی ۸۰% است نمی توان قیمت بنزین را واقعی نمود. هرگاه تورم به زیر ۳% برسد و مصرف متوسط خودروهای سواری در صد کیلومتر پیمایش شهری به ۴٫۵ لیتر برسد آنگاه بنزین مناسب می تواند لیتری ۲۵۰۰۰ تومان عرضه شود و درآمد متوسط ماهیانه آحاد جامعه ۵۰ میلیون تومان باشد.
روشی که بارها در مطبو عات توسط کارشناسان توصیه شده است اما کسی به روش های اقتصادی که تواما منافع دولت و ملت را تامین کند اهمیت نمی دهد.