◄ تصادف اتوبوس دانش آموزان کرمانی؛ قول ها و وعده ها، دردناکتر از اصل حادثه
معمولا در دنیا مرسوم است که افرادی که مسئولیت در مقابل دانش آموزان از دست رفته و خانواده های داغدار ایشان را به خوبی حس می کنند حتی علیرغم بی تقصیر بودن خود، با هدف احترام به خانواده های داغدار و همدلی در مصیبت وارده به ایشان و همچنین حفظ حرمت مسئولیت متعهدانه و حرفه ای خود، داوطلبانه از سمت خود کناره گیری می کنند. امیدوار است مدیر کل مربوطه، برای ترویج رفتار متعهدانه خود و نیل به اهداف عالی آموزشی و پرورشی، چنین اقدامی را در دستور کار خود قرار دهند تا بدین ترتیب، نحوه مواجهه اولیه نادرست خود به موضوع علل وقوع تصادف را در اذهان عمومی اصلاح نمایند.
مسعود طبیبی و زهره سادات ناجی:
بخش اول- آموزش و پرورش
در برنامه صبحانه ایرانی شبکه دو سیما، روز 20 بهمن ماه 1403، با مدیر کل آموزش و پرورش کرمان در مورد حادثه دردناک تصادف اتوبوس حامل دختران دبیرستان فرزانگان و از دست رفتن چندین دانش آموز نخبه کشور ارتباط تلفنی برقرار شد.
نحوه مواجهه آقای مدیر با مسئله به قدری تاسف برانگیز بود که به نظر می رسد غم اولیای دانش آموزان عزیز از دست رفته، نه تنها کاهش نیافت بلکه دوچندان نیز شاید شده باشد ! همچنین از زبان یکی از دانش آموزان مصدوم حادثه شنیده می شود که نیروهای امدادی بسیار دیر رسیده اند(حتی پس از رسیدن والدین به صحنه!).
ضمن اینکه در فیلم های پخش شده از بازماندگان صحنه تصادف نیز این نکته نتیجه گیری می شود که اتوبوس در اختیار گرفته نیز چنان که باید، از حیث فنی واجد حداقل استانداردها و مشخصات کیفی مورد نیاز نبوده است. اگر جدا از عوامل برشمرده به حدود مسئولیت یکایک نهادهای موثر در ایمنی ترافیک جاده ای بپردازیم قصور و کوتاهی تقریباً همه عوامل دست اندرکار قابل تامل و رسیدگی است. این در حالی است که آقای رئیس جمهور، در نطق های انتخاباتی خود، بر چند نکته تاکید داشته اند:
الف- پیش بینی کمیته های مردمی نظارت بر رفتار دولت با عنوان "کمند"
ب- برخورد با مدیرانی که وظایف خود را به درستی انجام ندهند؛
پ- ایجاد وفاق در جامعه و جلب حمایت گروه هایی از مردم که با انتخابات قهر کرده اند و به کارگزاران بی اعتماد شده اند.
در این نوشتار، که بخش اول گزارش تحلیلی تهیه کنندگان در مورد حادثه فوق الاشاره است، به ارزیابی اقدامات حوزه آموزش و پرورش پرداخته شده است (مدرسه، اداره کل استان، وزارت آموزش و پرورش) و سعی بر اینست که با اتکا بر داده های موجود و تحلیل کلی شواهد صحنه تصادف دردناک اتفاق افتاده، روشن شود که 1) تا چه حد مسئولیت ها به درستی در این حوزه انجام شده، 2) نحوه مواجهه با مجموعه افراد کارگزار مقصر در این صحنه، در حیطه وزارت آموزش و پرورش، چگونه بهتر است باشد، و 3) چه کنیم تا کمتر شاهد چنین حوادثی در آینده باشیم.
محور اول قابل بررسی: روش انتخاب وسیله سفر
مهمترین سوال و یا کوتاهی در انجام مسئولیت دست اندرکاران آموزش و پرورش را می توان مربوط به نحوه انتخاب وسیله سفر دانش آموزان دانست. آیا اتوبوسی که برای بهترین و با سوادترین دختران کشورمان تخصیص داده می شود باید این چنین انتخاب شود؟ در کلیپی که از سخنان راننده مصدوم این حادثه به دست آمده روشن می شود که وسیله متعلق به راننده نبوده و اتوبوس از طریق یکی از دوستان وی در اختیار گذاشته می شود و متعاقب آن، مجوز سفر از سوی یکی از شرکت های حمل و نقل برای این سفر صادر می گردد!
آیا استفاده از خدمات شرکت های حمل و نقلی حرفه ای که سابقه بسیار درخشانی در جا به جایی ایمن مسافران خود دارند نباید مورد توجه مدیران مرتبط در اداره کل آموزش و پرورش و مدرسه مورد اشاره باشد؟ آیا همانگونه که مدیر کل آموزش و پرورش استان کرمان اشاره داشته اند صرفا درخواست اتوبوس باید مورد توجه مدرسه باشد، ولی نوع و مشخصات اتوبوس و بررسی صالحیت راننده آن و بررسی مشخصات فنی وسیله سفر ( که باید به تایید مدیر فنی شرکت حمل و نقل برسد) مورد نیازنبوده و در حیطه مسئولیت مدرسه و آموزش و پرورش نبوده و فقط در صالحیت شرکت حمل و نقل است؟ آن هم در شرایطی که مسئولان مدرسه راننده ای را انتخاب کرده و سایر مراحل اخذ مجوز را به وی می سپارند! (صحبت راننده مصدوم- فیلم 4 پیوست). بدیهی است اگر مسئولان آموزش و پرورش اعتقاد دارند با دقت و وسواس لازم، راننده و وسیله سفر و ایمن بودن رفتار راننده و مشخصات فنی وسیله را کنترل کرده اند، برای روشن شدن اذهان عمومی، چه خوب که مدارک آن در اختیار عموم مردم (و یا گروه بیطرف ارزیاب) و به ویژه بازماندگان این حادثه قرار گیرد (نه فقط دستگاه های رسمی نظارتی و بازرسی منسوب به دستگاه حکمرانی).
باید متذکر شد که از سال ها قبل، به دلیل تعدد تصادفات ناوگان حمل و نقل عمومی و عملکرد بسیار متفاوت شرکت های دست اندرکار در زمینه حمل و نقل، مقرر گردیده که در هر شرکت حمل و نقل، مسئول فنی مسئولیت بازدید از خودرو و کنترل کلیه اجزای مهم سفر را صورت داده و با مجوز وی، صورت وضعیت سفر برای مالک وسیله عمومی صادر گردد. با این حال، در حادثه رخ داده به نظر می رسد وسیله به صورت شخصی در اختیار قرار گرفته شده است! که این خود از کوتاهی های حوزه آموزش و پرورش می تواند محسوب گردد که چرا دقت لازم را در انتخاب وسیله و استفاده از خدمات شرکت های با عملکرد خوب در حوزه حمل و نقل بین شهری صورت نداده اند؟
محور دوم قابل بررسی: مسئولیت معاون ان مدرسه در سفر
در مصاحبه های بازماندگان صحنه تصادف بر این نکته تاکید می شود که نیروی خدماتی مدرسه که همراه بوده، قبل از بروز حادثه از راننده سرویس می خواهد که ماشین را کنار زده و از ادامه سفر اجتناب نماید ولی نظر وی مورد توجه قرار نمی گیرد! اگر بنا به قول آقای مدیر کل آموزش و پرورش استان، سه تن از معاونان مدرسه همراه دانش آموزان در این سفر بوده اند، چرا معاونان چنین واکنش و اقدامی صورت نداده اند؟ اصولا نقش و مسئولیت این نفرات همراه با دانش آموزان چیست؟ انتظار می رود از نامبردگان، بتوان اطلاعات ذیفیمتی در مورد شرح حال حادثه و درخواست های انجام شده از راننده و احیانا اطلاع رسانی های صورت گرفته به مقامات مافوق قبل از بروز حادثه دریافت کرد و سپس در مورد عملکرد ایشان قضاوت قطعی را صورت داد. با توجه به آنکه تعدادی از والدین سریعتر از نیروهای امدادی به صحنه تصادف رسیده اند، لازم است دقت نظر کافی صورت گیرد که آیا عوامل مدرسه با نیروهای امدادی بلافاصله تماس نگرفته اند؟
محور سوم قابل بررسی: نحوه واکنش مدیر کل آموزش و پرورش استان
شاید مهمتر از همه موضوعات بالا، بتوان به نحوه مواجهه غیر مسئولانه مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمان با این واقعه و چگونگی همدردی با خانواده های عزیزان از دست رفته در این صحنه در برنامه "صبحانه ایرانی روز شنبه 20 بهمن ماه 1403" اشاره کرد! نامبرده به طرزی اعجاب آور، تصادف را اتفاقی دانسته و قصوری را متوجه نهادهای موثر در موضوع ایمنی در استان (کرمان) ندانستند که این موضوع حتی تعجب مجری محترم برنامه را نیز سبب شد.
خوب است یادآوری شود که در علم مهندسی ترافیک بروز حادثه و تصادف (road traffic accident) به عنوان رفتاری اتفاقی و غیرقابل پیش بینی، سالهاست منسوخ شده و با واژه دیگری با عنوان (Motor vehicle crashes) جایگزین شده است.
بنابراین طرح این موضوع از سوی مدیر کل آموزش و پرورش استان در مصاحبه با مجری محترم برنامه صبحانه ایرانی و تاکید ایشان بر اتفاقی بودن رخداد، دور از واقعیت بوده و از پشتوانه ای علمی کافی برخوردار نیست.
محور چهارم قابل بررسی: ضرورت رویکرد فرآیندی به موضوع نه فردی
آنچه که در کشور ما رایج است، متاسفانه نگاهی فردی به موضوع مقصر شناسی بروز یک تصادف و نه نگاهی فرآیندی است. این
بدان معنی است که در یک حوزه مشخص (مثلا آموزش و پرورش)، نهایتاً (شاید) یک فرد مانند مدیر مدرسه مقصر شناخته شده و سایر عوامل دست اندرکار مدرسه و وزارتخانه مشمول برخوردهای اداری لازم نمی شوند. این در حالی است که اشتباهات برشمرده در بالا، حاصل و برآیند فعالیت های افرادی در سمت های مختلف است. افرادی چون مسئول اجرایی مدرسه که هماهنگی برای تامین خودرو را صورت داده، معاونانی که در برنامه ریزی و در طول سفر همراه دانش آموزان بوده اند، مدیر مدرسه، مسئولان اجرایی نظارت و ارزیابی اقدامات مدارس (به ویژه در حوزه مدارس فرزانگان) در اداره کل آموزش و پرورش استان،معاونان مربوطه اداره کل و نهایتاً مدیر کل آموزش و پرورش استان، که هر یک گوشه ای از این فرآیند را به عهده داشته اند باید پاسخگو باشند و با مقصران در هر رده ای برخورد لازم صورت گیرد. به خاطر داشته باشیم که نحوه مواجهه مدیر کل آموزش و پرورش استان با موضوع در برنامه زنده شبکه دو سیما، گویای این واقعیت تلخ است که با چنین مدیریت کلانی در سطح آموزش و پرورش استان، انجام کوتاهی های سایر مقامات و نیروهای موثر در بروز این حادثه تلخ چندان دور از انتظار نخواهد بود.
محور پنجم قابل بررسی: نحوه واکنش مسئولان به وقوع تصادف و باید ها و نبایدهای آن
دردناکتر از اصل حادثه غم انگیز اتفاق افتاده، عاملی که سبب نگارش این گزارش گردید، نحوه مواجهه آقای مدیر کل آموزش و پرورش استان با موضوع در برنامه صبحانه ایرانی شبکه 2 سیما بوده است. مواجهه ای که به جای ایجاد آرامش در خانواده های داغدیده، بیشتر در صدد اصرار بر انجام تمام و کمال مسئولیت های کلیه افراد و نهادهای دست اندرکار در موضوع در سطح استان بود.
مطالعات علمی نشان می دهند که تاثیرات تصادفات و عواقب دردناک آن، می تواند تاثیرات شخصی و حرفه ای در عملکرد مسئولانی بگذارد که در بروز حادثه به نوعی موثر بوده اند. این تاثیرات عبارتند از: الف- تاثیرات شخصی: شامل "ناراحتی عاطفی" ناشی از احساس گناه به واسطه عدم انجام مسئولیت خود (چنان که باید)؛ "صدمه به شهرت": اگرچه وظیفه خود را به درستی انجام داده باشند؛ و "عواقب حقوقی": که می تواند منجر به اتهامات کیفری یا مدنی شده و نهایتا خدشه ای بر جایگاه فرهنگی وی، حوزه تحت مسئولیت وی و نهایتا شخص اول دولت در استان و کشور شده و فاصله جامعه با دولت و کارگزاران خدمتگزار را بیشتر کند.
ب- تاثیرات حرفه ای: شامل "از دست دادن شغل شخصی"، و " تخریب چهره مثبت نهاد تحت امر در نظر مردم".
به همین دلیل، معمولا در دنیا مرسوم است که افرادی که مسئولیت در مقابل دانش آموزان از دست رفته و خانواده های داغدار ایشان را به خوبی حس می کنند حتی علیرغم بی تقصیر بودن خود، با هدف احترام به خانواده های داغدار و همدلی در مصیبت وارده به ایشان و همچنین حفظ حرمت مسئولیت متعهدانه و حرفه ای خود، داوطلبانه از سمت خود کناره گیری می کنند. امیدوار است مدیر کل مربوطه، برای ترویج رفتار متعهدانه خود و نیل به اهداف عالی آموزشی و پرورشی، چنین اقدامی را در دستور کار خود قرار دهند تا بدین ترتیب، نحوه مواجهه اولیه نادرست خود به موضوع علل وقوع تصادف را در اذهان عمومی اصلاح نمایند.
چند پیشنهاد نهایی برای عدم تکرار چنین حوادثی در آینده
1. ضرورت صدور دستور آقای رئیس جمهور برای فعالسازی کمیته های کمند به ویژه در حوزه ایمنی ترافیک با استفاده از ظرفیت شخصیت های علمی بی طرف برای نظارت و ارزیابی عملکرد دستگاه های مختلف موثر در بروز حوادث ترافیکی؛
2. ضرورت صدور دستورات لازم برای ریشه یابی علل وقوع تصادف ناگوار پیش آمده و مقصران آن در اسرع وقت با استفاده از کارشناسان زبده و بی طرف و بسنده نکردن به نظرات کارشناسان راهور ٫که احیاناً می توانند در بروز چنین تصادفاتی، خود نیز سهمی از تقصیر را داشته باشند)؛
3. ضرورت توجه جدی به آیین نامه حمل و نقل درون شهری دانش آموزان (مصوب سال 1386)و نظارت و ارزیابی دقیق مفاد آن با استفاده از خدمات کارشناسان خبره کمیته های کمند؛ با توجه به تشابه وضعیت عملکردی در این حوزه با دلایل بروز تصادف دردناک حاضر
4. ایجاد الزام برای مدارس در خصوص محدودسازی استفاده از سرویس های حمل و نقل و اردوهای سفر دانش آموزی و ایجاد الزام برای ایشان جهت استفاده از خدمات صرفا شرکت های برتر و توانمند در عرصه حمل و نقل؛
5. نظارت و ارزیابی مستمر عملکرد مدارس در حوزه جا به جایی های درون شهری و برون شهری دانش آموزان با همکاری گروه های متخصص و آشنا به اصول حرفه ای در این زمینه؛
6. برگزاری دوره های آموزشی حرفه ای در زمینه "چگونگی مسئولیت پذیری در حوزه حمل و نقل" و "نحوه مواجهه با مخاطبان
با توجه به آنکه عوامل مسبب بروز حادثه اخیر محدود به حوزه آموزش و پرورش نیست، طی گزارش های(جداگانه ای به بررسی نقش دیگر نهادهای موثر در موضوع ایمنی ترافیک جاده ای پرداخته خواهد شد.
تهیه کنندگان: 1.دکتر مسعود طبیبی،2 دکتر زهره سادات ناجی
1. متخصص حوزه های ایمنی ترافیک و حمل و نقل هوشمند ؛ عضو م دعو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران)
2. عضو مدعو هیات علمی دانشگاه الزهرا؛ مدیرعامل سازمان مردم نهاد حرکت (حامیان راه های ایمن و کاهش تصادفات)
