◄ پتانسیل ایران برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی اوراسیا

منطقه غرب آسیا به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، همواره از اهمیت بالایی در تجارت جهانی برخوردار بوده است به طوری که در سال های اخیر، این منطقه شاهد تشدید رقابت بین کشورها برای تبدیل شدن به قطب ترانزیت کالا و انرژی بوده است.

این تشدید رقابتی ناشی از عوامل متعددی از جمله افزایش تجارت بین المللی، رشد اقتصادهای نوظهور و ظهور فناوری های جدید در حوزه حمل و نقل و لجستیک، تحولات جهانی و یکجانبه گرایی های کشورهای غربی صورت گرفته است. کشورهای منطقه به اقتضای شرایط داخلی خود و تاثیر پذیری از تحولات جهانی، در تکاپوی تاثیر در بازار ترانزیت منطقه و بین الملل هستند که معرفی یا پیگیری کریدورهای رقیب ایران، نشان دهنده عزم جدی آنها برای این موضوع می باشد.

ترانزیت، به عنوان یکی از مولفه های اصلی پویایی و شکوفایی اقتصاد کشورها، نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارد. ایران به عنوان چهارراه ترانزیتی اوراسیا، در دهه های اخیر توجه های زیادی را به خود جلب کرده است. این موضوع، نه تنها اقتصاد ایران را تحت تأثیر قرار داده، بلکه منافع مشترک میان همسایه ها و کشورهای وابسته به ترانزیت از مسیر ایران را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. به طور کلی، تثبیت جایگاه ترانزیتی ایران، عاملی مهم در خنثی سازی تحریم ها، پایداری و تأمین امنیت منطقه ای خواهد بود. این توسعه، نه تنها از نظر اقتصادی مهم است، بلکه در جهت تعاملات فرهنگی و سیاسی نیز تأثیرگذار خواهد بود. ایران با بهره گیری از ظرفیت های ترانزیتی خود، می تواند نقش محوری خود را در توسعه منطقه ای و بین المللی بازیابی کند اما برای بهره برداری کامل از این فرصت ها، باید تدابیر لازم اتخاذ شود و از غفلت های گذشته مسئولان در خصوص ترانزیت کاسته شود.

موقعیت جغرافیایی خاص ایران مورد توجه سایر کشورها نیز قرار دارد به طوری که هیئت اعزامی روسیه برای شرکت در نمایشگاه ایران اکسپو 2024، اظهار کرده است که «باید جهان به اهمیت ایران پی ببرد، موقعیت جغرافیایی این کشور را نمی توان دور زد و نادیده گرفت. همچنین برای عبور از مسیرهای دیگر، ما با دشواری هایی از جمله مسیر صعب العبور و ارتفاعات هندوکش در افغانستان، عبور از تنگه های کرچنسک، بسفور، داردانل و کانال سوئز هستیم که زمان و هزینه را می تواند تا سه برابر برای ما افزایش دهد». بنابراین به نظر می رسد که با اهتمام مسئولان، موقعیت جغرافیایی ایران دورزدنی نخواهد بود و باید به صورت مستمر در سال های آتی، در دستور کار دولت و سایر بخش های دخیل قرار گیرد.

شتاب برنامه ترانزیتی، ضرورتی انکارناپذیر

با تبدیل شدن ایران به قطب ترانزیتی کالا، جایگاه ژئوپلیتیکی کشور در منطقه و جهان ارتقا خواهد یافت. این امر در چند سال اخیر، جزو راهبردهای کلان کشور گنجانده شده است که شتاب این برنامه ریزی ها، فرصتی طلایی در اختیار کشور قرار خواهد داد تا مجموعه اهداف خود را با سرعت بیشتری تحقق بخشد.

پیگیری راهکارهایی از جمله ایجاد درک دقیق مفهوم ترانزیت (گذر) در مسئولان مربوطه، تدوین راهبردهای کوتاه، میان و بلند مدت برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی اوراسیا، توسعه همکاری های منطقه ای و بین المللی به کمک دیپلماسی فعال، ارتقای کارایی سازمان های دخیل در مبادی ورودی و خروجی کشور و مشارکت بخش غیردولتی در فعالیت های خدماتی این حوزه، می تواند کاتالیزور اهداف ترانزیتی کشور باشند.

یکی از ظرفیت های مغفول کشور در حوزه ترانزیت، کریدور شمال جنوب عبوری از مسیر ایران است که در دولت سیزدهم با وقوع تحولات جهانی از جمله جنگ روسیه و اوکراین، مورد توجه قرار گرفت که ثبت رکورد ترانزیتی کشور در سال 1402، نشان دهنده عزم مسئولان مربوطه است؛ هر چند که تا رسیدن به اهداف و چشم انداز های تعیین شده، مسیری طولانی  بر سر راه  قرار دارد.

علاوه بر اتصال هند و روسیه از مسیر ایران، می بایست الحاق مسیرهای تکمیلی کریدور شمال جنوب به مسیر ایران، در دستور کار دولت قرار بگیرد تا بدین سبب، حلقه ی توسعه منطقه با محوریت ایران شکل بگیرد. به طور مثال، تجارت هند و پاکستان با ترکیه و اروپا در سال 2022، 2.8 میلیون تن به ارزش 13.5 میلیارد دلار بوده است که با فرض کسب سهم 25 درصدی از این بازار، ایران می تواند حدود  0.7 میلیون تن ترانزیت به همراه داشته باشد که با احتساب درآمد 70 دلار در هر تن، به طور سالانه 50 میلیون دلار برای دولت آمدزایی مستقیم خواهد داشت و سایر منافع غیرمستقیم که فورواردرها، بخش خصوصی و مردم را در برمی گیرد، حاصل خواهد شد.

* محمد مهدی کریمی قهی کارشناس حمل و نقل و ترانزیت