هم سانتریفیوژها می‌چرخد، هم چرخ حمل‌ونقل
تین‌نیوز| وبلاگ اکرم امینی- ورود نخستین هواپیمای نو به کشور بعد از بیش از دو دهه و فقط چند روز مانده به نخستین سالگرد اجرای برجام، سخن گفتن از دستاوردهای برجام در حوزه حمل‌ونقل را آسان‌تر می‌کند؛ هرچند در یک سالی که از اجرای برجام می‌گذرد، آنقدر گام‌های مثبت در حوزه حمل‌ونقل برداشته شده و آنقدر رویدادهای خوب در صدر اخبار حمل‌ونقلی قرار گرفته که هر کدام به تنهایی می‌تواند دستمایه این گزارش باشد.
رفت‌وآمد بی‌وقفه هیات‌های بزرگ اقتصادی و تجاری از کشورهای مختلف به‌ویژه اروپا به ایران و مذاکره مسئولان بلندپایه کشورهای صنعتی با دست‌اندرکاران صنعت حمل‌ونقل کشور، از مهم‌ترین اتفاقات حمل‌ونقلی یک سال گذشته است. برخی از این مذاکره‌ها با نتایج مثبت همراه بوده و به تفاهم یا قرارداد ختم شد و برخی دیگر راهگشای آینده شده است.
خرید مستقیم هواپیما از غول‌های هواپیماسازی جهان، بازگشت شرکت‌های کشتیرانی بزرگ جهان به بنادر ایران، تامین فاینانس خارجی برای پروژه‌های ریلی و تفاهم با کشورهای دیگر برای توسعه مسیرهای ترانزیتی و افزایش سهم کشور از تجارت منطقه، از مهم‌ترین دستاوردهای برجام برای صنعت حمل‌ونقل ایران بوده است. علاوه بر این رویدادها، در این گزارش برخی اتفاقات مهم دیگر رخ داده در حوزه حمل‌ونقل را در یک سالی که از عمر برجام می‌گذرد، مرور می‌کنیم.
خون هواپیمای نو در رگ حمل‌ونقل هوایی
در یک سال گذشته آنقدر از قراردادهای ایران‌ایر با غول‌های هواپیماسازی جهان برای خرید هواپیماهای نو بعد از چند دهه، سخن گفته شده که اگر بگوییم خرید هواپیمای نو بی‌شک مهم‌ترین دستاورد برجام برای صنعت حمل‌ونقل هوایی است، سخنی به گزافه نگفته‌ایم. از «توقف اجرای تحریم فروش هواپیمای مسافربری به ایران» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای برجام یاد می‌شود و انعقاد قرارداد خرید ۲۰۰ هواپیما از ایرباس، بوئینگ و ای‌تی‌آر، گواهی بر این ادعاست؛ هواپیماهایی که قرار است کمک کنند رنگ جوانی بر رخ ناوگان ایران‌ایر به عنوان پرچمدار ایران در صنعت هوایی جهان، بنشیند.
اگر حضور شرکت‌های هواپیمایی صاحب‌نام خارجی در کشورمان را که نشان‌دهنده امنیت کشور و بازار هوایی مطلوب ایران است، موضوع مهمی بدانیم می‌توانیم ادعا کنیم با اجرای برجام، حضور این شرکت‌ها در کشور افزایش چشمگیری داشته و تاکنون شرکت‌های مشهوری مانند ترکیش‌ایرلاینز، بریتیش‌ایرویز، ایرفرانس، تای‌ایزویزو، لوفت‌هانزا و کی‌ال‌ام به کشور برگشته‌اند و شمار شرکت‌های هواپیمایی خارجی در ایران به حدود ۶۰ شرکت رسیده است؛ شرکت‌هایی که همگی جزو برترین‌های جهان هستند. خرید هواپیمای فلایت‌چک به‌عنوان ابزار بازرسی دستگاه‌های ناوبری فرودگاهی و خرید تعدادی رادار برای فرودگاه‌ها به عنوان ابزاری مهم در ارتقای عملیات ناوبری فرودگاه‌ها نیز از مهم‌ترین رویدادهای صنعت فرودگاهی با تکیه بر برجام است. رفت‌وآمد و مذاکرات هیات‌های خارجی با ایران برای مشارکت در توسعه فرودگاه‌ها هم ازجمله خاطره‌های مهم حمل‌ونقل هوایی از برجام است؛ حضور مسئولان شرکت adp فرانسه در کشور و اعلام آمادگی برای سرمایه‌گذاری ۹۰۰میلیون دلاری در فرودگاه‌های ایران ازجمله این رویدادهاست. توسعه فرودگاه‌های اصفهان و مشهد نیز با همکاری این شرکت صاحب‌نام در صنعت فرودگاهی، در دستور کار قرار گرفته است. بسته شدن پرونده تحریم سوخت هواپیمایی را نیز باید از دیگر سوغات مهم برجام برای حمل‌ونقل هوایی ایران دانست. در زمان تحریم، فرودگاه‌های اروپایی از ارائه سوخت به هواپیماهای ایرانی امتناع می‌کردند و پروازهای ایرانی مجبور به استفاده از فرودگاه‌های واسط می‌شدند و همین استفاده از فرودگاه‌های واسط، در هر پرواز حدود ۱۵ تا ۱۷هزار دلار زیان به شرکت‌ها وارد می‌کرد اما با اجرای برجام این تحریم به‌تدریج برطرف شد. افزایش پروازهای عبوری از آسمان ایران و درآمدهای سرشاری که برای هوانوردی کشورمان به دنبال داشت را نیز از دیگر نتایج مثبت برجام در بخش حمل‌ونقل هوایی می‌دانند؛ البته مسئولان می‌گویند اگر دیر بجنبیم و از فرصت فراهم شده استفاده نکنیم، به زودی درآمدهای سرشار این حوزه کاهش خواهد یافت.
لنگر غول‌های کشتیرانی در بنادر ایران
بازگشت کشتیرانی‌های بین‌المللی به بندر شهیدرجایی و شرکت‌های بزرگی که در دوران تحریم این بندر را ترک گفته بودند، رویداد مهمی است که به برکت برجام و لغو تحریم بندر شهیدرجایی رخ داد. البته لغو تحریم بندر شهیدرجایی به پیش از اجرای برجام و دوران مذاکرات بازمی‌گردد اما با اجرای برجام، بازگشت کشتیرانی‌های بزرگ (لاینرها) خارجی به این بندر به شکل چشمگیری افزایش یافت تا جایی که حدود ۲۰ شرکت از میان مهم‌ترین شرکت‌های کشتیرانی دنیا تردد خود در ایران را از سر گرفتند؛ ازجمله شرکت «مرسک» که لقب برترین شرکت حمل‌ونقل دریایی دنیا را در میان غول‌های کشتیرانی کسب کرده است. از مهم‌ترین نتایج حضور کشتی‌های اروپایی در بنادر ایران، حمل مستقیم کالا به اروپا و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی است. افزایش تردد لاینرها بعد از برجام در بندر شهیدرجایی، موجب شده در امسال رشد بیش از ۲۳درصدی تخلیه و بارگیری کانتینر در این بندر به ثبت برسد.
امضای قرارداد سرمایه‌گذاری ۳۶۰۰میلیارد تومانی با هندی‌ها از دیگر اتفاقات مهمی است که به پشتوانه اجرای برجام در بنادر روی داده است. به گفته وزیر راه و شهرسازی با استفاده از فرصت برجام، در تجهیز فاز دوم بندر شهید رجایی ۱۱۷میلیون یورو خرید خارجی انجام شده و سیستم امداد و نجات سازمان بنادر نیز برای نخستین‌بار بعد از انقلاب در مسیر نوسازی قرار گرفته است.
توقف اجرای تحریم‌های مرتبط با ارائه خدمات به کشتی‌سازی، کشتیرانی و نفتکش و حل مشکلات مربوط به بیمه حمل‌ونقل دریایی از دیگر دستاوردهای ارزشمند برجام در حمل‌ونقل دریایی است. با استفاده از همین فرصت بود که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نخستین قرارداد سفارش ساخت کشتی را با تامین اعتبار خارجی، با هیوندای کره‌جنوبی ـ بزرگترین کشتی‌ساز جهان ـ به امضا رساند. همچنین با استفاده از فرصت برجام، کشتیرانی ایران به توسعه خطوط خود پرداخته است. بازگشت موسسات رده‌بندی و شروع دوباره فعالیت انجمن بین‌المللی موسسات رده‌بندی (آیاکس) در ایران از دیگر نتایج مهم اجرای برجام برای کشتیرانی است؛ به این ترتیب در حال حاضر این امکان وجود دارد که تمام کشتی‌های ایران از این استانداردها بهره‌مند شوند.
علاوه بر اینها سازمان بنادر و دریانوردی نیز اقدامات مثبتی با استفاده از فضای برجام انجام داده است. فرشاد جعفری، رییس اداره توافقنامه‌های بین‌المللی سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگو با گسترش تجارت، در بیان فعالیت‌های معاونت امور بندری و مناطق ویژه سازمان بنادر و دریانوردی در فضای برجام می‌گوید: در زمینه گسترش و توسعه همکاری با سایر کشورها به ویژه در بحث همکاری‌های بندری و دریایی، می‌توان به توافقنامه‌های همکاری در بخش‌های حمل‌ونقل کشتیرانی، گواهینامه‌های شایستگی دریانوردی و تفاهمنامه‌های خواهرخواندگی اشاره کرد که در یکی دو سال اخیر منعقد شده است. آنطور که جعفری می‌گوید، در این زمینه می‌توان به انعقاد توافقنامه ترانزیتی سه‌جانبه چابهار میان ایران، هند و افغانستان اشاره کرد. برگزاری روز بندر آنتورپ در تهران و انعقاد قرارداد خواهرخواندگی میان بنادر شهیدرجایی و آنتورپ بلژیک از دیگر دستاوردهای مهم پسابرجام است. همچنین از رویدادهای مهم یک سال گذشته بنادر، می‌توان به انعقاد یادداشت‌تفاهم‌های توسعه همکاری میان بنادر سلاله عمان با شهیدرجایی و چابهار، موافقتنامه‌های حمل‌ونقل دریایی وکشتیراتی با قزاقستان، کره‌جنوبی و... و برگزاری نشست‌های تخصصی مشترک برای توسعه روابط بندری و دریایی با آلمان، بلژیک، بلغارستان، رومانی، یونان و برخی کشورهای دیگر اشاره کرد.
خیز حمل‌ونقل ریلی به سوی همکاری‌های مشترک
موقعیت جغرافیایی ویژه ایران و قرار گرفتن در میانه کریدورهای حمل‌ونقلی شمال ـ جنوب و شرق ـ غرب، راه‌آهن ایران را نیز از موقعیت مطلوبی برخوردار کرده است؛ موقعیتی که سبب شد در یک سال گذشته و در سایه اجرای برجام، ایران محل رفت و آمد کشورهای مختلفی باشد که علاقه‌مند به توسعه روابط ریلی با ایران یا سرمایه‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل ریلی کشورمان هستند.
سوئد، ترکیه، بلژیک، آلمان، ایتالیا، فرانسه و روسیه از جمله مهم‌ترین کشورهایی هستند که با استفاده از فرصت برجام، قصد توسعه روابط ریلی با ایران و بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک کشورمان در چهارراه حمل‌ونقل دنیا را دارند. برخی کشورها نیز درصدد هستند در صنعت ریلی ایران سرمایه‌گذاری و در راستای ساخت خطوط و ناوگان با کشورمان همکاری کنند؛ به عنوان نمونه در یک سال گذشته، بلژیک برای همکاری در اتصال ریلی ایران با جمهوری آذربایجان از طریق تکمیل خط‌آهن رشت ـ آستارا اعلام آمادگی کرده است. شرکت زیمنس آلمان به عنوان یکی از کشورهای صاحب‌نام در صنعت ریلی نیز، قرار است در ساخت و اجرای قطارهای حومه‌ای تهران با ایران همکاری کند و در این زمینه، تفاهمنامه همکاری ایران و آلمان در سفر وزیر حمل‌ونقل این کشور به ایران در ماه‌های گذشته منعقد شد.
راه‌اندازی قطار مستقیم میان ایران و آلمان، مسئله دیگری است که روی میز همکاری‌های دو کشور قرار گرفته است. از سوی دیگر آلمان مایل به استفاده از موقعیت ایران در کریدور شمال ـ جنوب به منظور انتقال کالا به چین و هند است و اعلام کرده می‌تواند در تکمیل حلقه‌های گمشده اتصال ریلی ایران به اروپا در این کریدور، همکاری کند.
در یک سال گذشته، هشتمین اجلاس کارگروه همکاری‌های ایران و روسیه در تهران برگزار شد و در این اجلاس، روس‌ها قول احداث نمایندگی راه‌آهن روسیه در ایران را دادند؛ این نکته وقتی قابل تامل است که بدانیم راه‌آهن این کشور صاحب‌نام در صنعت ریلی، در حال حاضر در ۴۰ کشور جهان دارای دفتر نمایندگی است. روسیه در این اجلاس اعلام کرد برای ساخت و توسعه راه‌آهن در زمینه فنی و مالی آماده مشارکت با ایران است. راه‌آهن گرمسار ـ اینچه‌برون نیز از جمله پروژه‌های ریلی مهم ایران است که روس‌ها برای سرمایه‌گذاری به منظور برقی کردن آن پیشقدم شده‌اند. همچنین روس‌ها مایلند در ساخت راه‌آهن قزوین ـ رشت ـ آستارا به عنوان حلقه کامل‌کننده اتصال ریلی این کشور از طریق ایران به هند و چین مشارکت کنند.
حضور وزیر حمل‌ونقل، دریا و شیلات فرانسه در یک سال گذشته و در سایه برجام در ایران نیز فرصتی برای همکاری ریلی دو کشور فراهم کرد و قرارداد خواهرخواندگی ایستگاه‌های راه‌آهن تهران و لیون فرانسه به‌عنوان تاکیدی بر همکاری‌های بیشتر در زمینه ریلی امضا شد. امضای تفاهمنامه با بانک کره‌ای برای تامین مالی و ساخت راه‌آهن چابهار ـ زاهدان، اختصاص فاینانس ۱۳میلیارد یوآنی چین به خط‌آهن پرسرعت اصفهان ـ تهران و امضای موافقتنامه ایران با بانک چینی برای تامین فاینانس ۲میلیارد یورویی برای برقی کردن خط آهن تهران ـ مشهد از دیگر رویدادهای مهم ریلی است که در یک سال گذشته از اجرای برجام، کشورمان را به آینده حمل‌ونقل ریلی امیدوارتر کرده است.
حمل‌ونقل جاده‌ای در مسیر توسعه
علاوه‌بر تسهیل در ترانزیت میان ایران و کشورهای همسایه در سایه برجام، ورود انواع خودروهای اروپایی در حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای بار و مسافر با اجرای برجام، کار را برای نوسازی ناوگان جاده‌ای آسان‌تر کرده است. از سوی دیگر آنطور که سخنان و اخبار بیان شده از سوی مسئولان نشان می‌دهد پس از برجام، صنعت خودروسازی کشور شرایط جدیدی را با همکاری نشان‌های معتبر خودروسازی جهان تجربه می‌کند و در این میان، ناوگان جاده‌ای نیز از نوسازی داخلی با همکاری خارجی‌ها بی‌نصیب نمی‌ماند. کارشناسان می‌گویند تاثیر مستقیم اجرای برجام و لغو تحریم در حمل‌ونقل جاده‌ای نسبت به سایر بخش‌های حمل‌ونقل کمتر قابل مشاهده است اما در این حوزه نیز لغو تحریم سوئیفت و تسهیل در مبادلات تجاری و نقل‌وانتقال پول از جمله مسائلی است که راهگشای رونق دوباره حمل‌ونقل جاده‌ای ایران شده است. در واقع تسهیل در نقل‌وانتقال پول، موجب شده رانندگان و کارفرمایان در حمل‌ونقل جاده‌ای، برای نوسازی ناوگان فرصت انتخاب از میان تعداد بیشتری تولیدکننده داخلی و خارجی را داشته باشند. به گفته آنها در شرایط تحریم، استفاده از نشان‌های محدودی در خودروهای سنگین امکان‌پذیر بود اما اجرای برجام و ایجاد تسهیل در تبادلات مالی، استفاده حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای از نشان‌های نامرغوب را کاهش داده است.
مسیرهای ارتباطی به عنوان پروژه‌های زیرساختی در حمل‌ونقل جاده‌ای نیز از برکت اجرای برجام بی‌نصیب نمانده‌اند و کشورهای زیادی برای ایجاد و توسعه مسیرهای ارتباطی و همکاری با ایران در این زمینه صف کشیده‌اند. فرانسه، ایتالیا، اتریش، چین و کره‌جنوبی از جمله کشورهایی هستند که در یک سال گذشته برای مشارکت در ساخت یا تامین مالی پروژه‌های بزرگراهی و آزادراهی ایران اعلام آمادگی کرده‌اند. امضای قرارداد با ترکیه برای ساخت آزادراه بازرگان و مذاکره با ایتالیا برای ساخت آزادراه کرمانشاه ـ خسروی از مهم‌ترین رویدادهای جاده‌ای در این مدت بوده است. آزادراه تهران ـ شمال نیز از دستاوردهای برجام بی‌بهره نماند و در یک سال گذشته کره‌ای‌ها اعلام کردند آماده هستند ۳/۱ میلیارد یورو در این پروژه سرمایه‌گذاری کنند و با همراهی پیمانکاران داخلی این پروژه پیر را به سرانجام برسانند. علاوه‌بر اینها، تعریف مسیرهای بین‌المللی ترانزیتی جدید که از ایران می‌گذرد، اقدام دیگری است که در یک سال گذشته انجام شده و دیگر کشورها تلاش کرده‌اند از فرصت برجام برای بهره‌گیری از موقعیت خاص ایران در مسیرهای بین‌المللی بیشترین استفاده را داشته باشند. به‌عنوان نمونه در ماه‌های گذشته روند راه‌اندازی کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه به طور جدی‌تری دنبال شد. ایران و ۵ کشور دیگر یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، یونان و بلغارستان موافقتنامه تاسیس این کریدوری ترانزیتی را امضا کرده‌اند. اهمیت این قرارداد به این دلیل است که راه‌اندازی این مسیر، کریدوری ترانزیتی ایجاد می‌کند که بدون عبور از ترکیه، اتصال آب‌های خلیج‌فارس به اروپا را میسر می‌کند. باتوجه به ناآرامی‌های ترکیه و مشکلات ایجاد شده برای کامیون‌ها در مرز ایران و ترکیه در سال‌های اخیر، این کریدور برای همه کشورهای امضاکننده قرارداد مسیری ویژه و مهم خواهد بود. این مسیر جدید ترانزیتی وظیفه انتقال کالاها از جنوب ایران به کشورهای حوزه قفقاز و اروپا را دارد. امضای موافقتنامه ایران و ایتالیا برای ساخت بزرگراه ۱۲۰۰ کیلومتری از مرز بازرگان در شمال غرب کشور تا بندر امام خمینی(ره) در جنوب نیز گام مهم دیگری در زمینه توسعه مسیرهای ترانزیتی ایران است که در یک سال گذشته برداشته شده است. ایتالیایی‌ها درواقع قرار است کریدور شماره ۱۰ ایران یعنی یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی کشور را بسازند که می‌تواند دو منطقه بسیار مهم تجاری کشور را در کوتاه‌ترین زمان به یکدیگر متصل کند.
خرید مستقیم هواپیما از غول‌های هواپیماسازی جهان، بازگشت شرکت‌های کشتیرانی بزرگ جهان به بنادر ایران، تامین فاینانس خارجی برای پروژه‌های ریلی و تفاهم با کشورهای دیگر برای توسعه مسیرهای ترانزیتی و افزایش سهم کشور از تجارت منطقه، از مهم‌ترین دستاوردهای برجام برای صنعت حمل‌ونقل ایران بوده است. علاوه بر این رویدادها، در این گزارش برخی اتفاقات مهم دیگر رخ داده در حوزه حمل‌ونقل را در یک سالی که از عمر برجام می‌گذرد، مرور می‌کنیم.
خون هواپیمای نو در رگ حمل‌ونقل هوایی
در یک سال گذشته آنقدر از قراردادهای ایران‌ایر با غول‌های هواپیماسازی جهان برای خرید هواپیماهای نو بعد از چند دهه، سخن گفته شده که اگر بگوییم خرید هواپیمای نو بی‌شک مهم‌ترین دستاورد برجام برای صنعت حمل‌ونقل هوایی است، سخنی به گزافه نگفته‌ایم. از «توقف اجرای تحریم فروش هواپیمای مسافربری به ایران» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای برجام یاد می‌شود و انعقاد قرارداد خرید ۲۰۰ هواپیما از ایرباس، بوئینگ و ای‌تی‌آر، گواهی بر این ادعاست؛ هواپیماهایی که قرار است کمک کنند رنگ جوانی بر رخ ناوگان ایران‌ایر به عنوان پرچمدار ایران در صنعت هوایی جهان، بنشیند.
اگر حضور شرکت‌های هواپیمایی صاحب‌نام خارجی در کشورمان را که نشان‌دهنده امنیت کشور و بازار هوایی مطلوب ایران است، موضوع مهمی بدانیم می‌توانیم ادعا کنیم با اجرای برجام، حضور این شرکت‌ها در کشور افزایش چشمگیری داشته و تاکنون شرکت‌های مشهوری مانند ترکیش‌ایرلاینز، بریتیش‌ایرویز، ایرفرانس، تای‌ایزویزو، لوفت‌هانزا و کی‌ال‌ام به کشور برگشته‌اند و شمار شرکت‌های هواپیمایی خارجی در ایران به حدود ۶۰ شرکت رسیده است؛ شرکت‌هایی که همگی جزو برترین‌های جهان هستند. خرید هواپیمای فلایت‌چک به‌عنوان ابزار بازرسی دستگاه‌های ناوبری فرودگاهی و خرید تعدادی رادار برای فرودگاه‌ها به عنوان ابزاری مهم در ارتقای عملیات ناوبری فرودگاه‌ها نیز از مهم‌ترین رویدادهای صنعت فرودگاهی با تکیه بر برجام است. رفت‌وآمد و مذاکرات هیات‌های خارجی با ایران برای مشارکت در توسعه فرودگاه‌ها هم ازجمله خاطره‌های مهم حمل‌ونقل هوایی از برجام است؛ حضور مسئولان شرکت adp فرانسه در کشور و اعلام آمادگی برای سرمایه‌گذاری ۹۰۰میلیون دلاری در فرودگاه‌های ایران ازجمله این رویدادهاست. توسعه فرودگاه‌های اصفهان و مشهد نیز با همکاری این شرکت صاحب‌نام در صنعت فرودگاهی، در دستور کار قرار گرفته است. بسته شدن پرونده تحریم سوخت هواپیمایی را نیز باید از دیگر سوغات مهم برجام برای حمل‌ونقل هوایی ایران دانست. در زمان تحریم، فرودگاه‌های اروپایی از ارائه سوخت به هواپیماهای ایرانی امتناع می‌کردند و پروازهای ایرانی مجبور به استفاده از فرودگاه‌های واسط می‌شدند و همین استفاده از فرودگاه‌های واسط، در هر پرواز حدود ۱۵ تا ۱۷هزار دلار زیان به شرکت‌ها وارد می‌کرد اما با اجرای برجام این تحریم به‌تدریج برطرف شد. افزایش پروازهای عبوری از آسمان ایران و درآمدهای سرشاری که برای هوانوردی کشورمان به دنبال داشت را نیز از دیگر نتایج مثبت برجام در بخش حمل‌ونقل هوایی می‌دانند؛ البته مسئولان می‌گویند اگر دیر بجنبیم و از فرصت فراهم شده استفاده نکنیم، به زودی درآمدهای سرشار این حوزه کاهش خواهد یافت.
لنگر غول‌های کشتیرانی در بنادر ایران
بازگشت کشتیرانی‌های بین‌المللی به بندر شهیدرجایی و شرکت‌های بزرگی که در دوران تحریم این بندر را ترک گفته بودند، رویداد مهمی است که به برکت برجام و لغو تحریم بندر شهیدرجایی رخ داد. البته لغو تحریم بندر شهیدرجایی به پیش از اجرای برجام و دوران مذاکرات بازمی‌گردد اما با اجرای برجام، بازگشت کشتیرانی‌های بزرگ (لاینرها) خارجی به این بندر به شکل چشمگیری افزایش یافت تا جایی که حدود ۲۰ شرکت از میان مهم‌ترین شرکت‌های کشتیرانی دنیا تردد خود در ایران را از سر گرفتند؛ ازجمله شرکت «مرسک» که لقب برترین شرکت حمل‌ونقل دریایی دنیا را در میان غول‌های کشتیرانی کسب کرده است. از مهم‌ترین نتایج حضور کشتی‌های اروپایی در بنادر ایران، حمل مستقیم کالا به اروپا و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی است. افزایش تردد لاینرها بعد از برجام در بندر شهیدرجایی، موجب شده در امسال رشد بیش از ۲۳درصدی تخلیه و بارگیری کانتینر در این بندر به ثبت برسد.
امضای قرارداد سرمایه‌گذاری ۳۶۰۰میلیارد تومانی با هندی‌ها از دیگر اتفاقات مهمی است که به پشتوانه اجرای برجام در بنادر روی داده است. به گفته وزیر راه و شهرسازی با استفاده از فرصت برجام، در تجهیز فاز دوم بندر شهید رجایی ۱۱۷میلیون یورو خرید خارجی انجام شده و سیستم امداد و نجات سازمان بنادر نیز برای نخستین‌بار بعد از انقلاب در مسیر نوسازی قرار گرفته است.
توقف اجرای تحریم‌های مرتبط با ارائه خدمات به کشتی‌سازی، کشتیرانی و نفتکش و حل مشکلات مربوط به بیمه حمل‌ونقل دریایی از دیگر دستاوردهای ارزشمند برجام در حمل‌ونقل دریایی است. با استفاده از همین فرصت بود که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نخستین قرارداد سفارش ساخت کشتی را با تامین اعتبار خارجی، با هیوندای کره‌جنوبی ـ بزرگترین کشتی‌ساز جهان ـ به امضا رساند. همچنین با استفاده از فرصت برجام، کشتیرانی ایران به توسعه خطوط خود پرداخته است. بازگشت موسسات رده‌بندی و شروع دوباره فعالیت انجمن بین‌المللی موسسات رده‌بندی (آیاکس) در ایران از دیگر نتایج مهم اجرای برجام برای کشتیرانی است؛ به این ترتیب در حال حاضر این امکان وجود دارد که تمام کشتی‌های ایران از این استانداردها بهره‌مند شوند.
علاوه بر اینها سازمان بنادر و دریانوردی نیز اقدامات مثبتی با استفاده از فضای برجام انجام داده است. فرشاد جعفری، رییس اداره توافقنامه‌های بین‌المللی سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌وگو با گسترش تجارت، در بیان فعالیت‌های معاونت امور بندری و مناطق ویژه سازمان بنادر و دریانوردی در فضای برجام می‌گوید: در زمینه گسترش و توسعه همکاری با سایر کشورها به ویژه در بحث همکاری‌های بندری و دریایی، می‌توان به توافقنامه‌های همکاری در بخش‌های حمل‌ونقل کشتیرانی، گواهینامه‌های شایستگی دریانوردی و تفاهمنامه‌های خواهرخواندگی اشاره کرد که در یکی دو سال اخیر منعقد شده است. آنطور که جعفری می‌گوید، در این زمینه می‌توان به انعقاد توافقنامه ترانزیتی سه‌جانبه چابهار میان ایران، هند و افغانستان اشاره کرد. برگزاری روز بندر آنتورپ در تهران و انعقاد قرارداد خواهرخواندگی میان بنادر شهیدرجایی و آنتورپ بلژیک از دیگر دستاوردهای مهم پسابرجام است. همچنین از رویدادهای مهم یک سال گذشته بنادر، می‌توان به انعقاد یادداشت‌تفاهم‌های توسعه همکاری میان بنادر سلاله عمان با شهیدرجایی و چابهار، موافقتنامه‌های حمل‌ونقل دریایی وکشتیراتی با قزاقستان، کره‌جنوبی و... و برگزاری نشست‌های تخصصی مشترک برای توسعه روابط بندری و دریایی با آلمان، بلژیک، بلغارستان، رومانی، یونان و برخی کشورهای دیگر اشاره کرد.
خیز حمل‌ونقل ریلی به سوی همکاری‌های مشترک
موقعیت جغرافیایی ویژه ایران و قرار گرفتن در میانه کریدورهای حمل‌ونقلی شمال ـ جنوب و شرق ـ غرب، راه‌آهن ایران را نیز از موقعیت مطلوبی برخوردار کرده است؛ موقعیتی که سبب شد در یک سال گذشته و در سایه اجرای برجام، ایران محل رفت و آمد کشورهای مختلفی باشد که علاقه‌مند به توسعه روابط ریلی با ایران یا سرمایه‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل ریلی کشورمان هستند.
سوئد، ترکیه، بلژیک، آلمان، ایتالیا، فرانسه و روسیه از جمله مهم‌ترین کشورهایی هستند که با استفاده از فرصت برجام، قصد توسعه روابط ریلی با ایران و بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک کشورمان در چهارراه حمل‌ونقل دنیا را دارند. برخی کشورها نیز درصدد هستند در صنعت ریلی ایران سرمایه‌گذاری و در راستای ساخت خطوط و ناوگان با کشورمان همکاری کنند؛ به عنوان نمونه در یک سال گذشته، بلژیک برای همکاری در اتصال ریلی ایران با جمهوری آذربایجان از طریق تکمیل خط‌آهن رشت ـ آستارا اعلام آمادگی کرده است. شرکت زیمنس آلمان به عنوان یکی از کشورهای صاحب‌نام در صنعت ریلی نیز، قرار است در ساخت و اجرای قطارهای حومه‌ای تهران با ایران همکاری کند و در این زمینه، تفاهمنامه همکاری ایران و آلمان در سفر وزیر حمل‌ونقل این کشور به ایران در ماه‌های گذشته منعقد شد.
راه‌اندازی قطار مستقیم میان ایران و آلمان، مسئله دیگری است که روی میز همکاری‌های دو کشور قرار گرفته است. از سوی دیگر آلمان مایل به استفاده از موقعیت ایران در کریدور شمال ـ جنوب به منظور انتقال کالا به چین و هند است و اعلام کرده می‌تواند در تکمیل حلقه‌های گمشده اتصال ریلی ایران به اروپا در این کریدور، همکاری کند.
در یک سال گذشته، هشتمین اجلاس کارگروه همکاری‌های ایران و روسیه در تهران برگزار شد و در این اجلاس، روس‌ها قول احداث نمایندگی راه‌آهن روسیه در ایران را دادند؛ این نکته وقتی قابل تامل است که بدانیم راه‌آهن این کشور صاحب‌نام در صنعت ریلی، در حال حاضر در ۴۰ کشور جهان دارای دفتر نمایندگی است. روسیه در این اجلاس اعلام کرد برای ساخت و توسعه راه‌آهن در زمینه فنی و مالی آماده مشارکت با ایران است. راه‌آهن گرمسار ـ اینچه‌برون نیز از جمله پروژه‌های ریلی مهم ایران است که روس‌ها برای سرمایه‌گذاری به منظور برقی کردن آن پیشقدم شده‌اند. همچنین روس‌ها مایلند در ساخت راه‌آهن قزوین ـ رشت ـ آستارا به عنوان حلقه کامل‌کننده اتصال ریلی این کشور از طریق ایران به هند و چین مشارکت کنند.
حضور وزیر حمل‌ونقل، دریا و شیلات فرانسه در یک سال گذشته و در سایه برجام در ایران نیز فرصتی برای همکاری ریلی دو کشور فراهم کرد و قرارداد خواهرخواندگی ایستگاه‌های راه‌آهن تهران و لیون فرانسه به‌عنوان تاکیدی بر همکاری‌های بیشتر در زمینه ریلی امضا شد. امضای تفاهمنامه با بانک کره‌ای برای تامین مالی و ساخت راه‌آهن چابهار ـ زاهدان، اختصاص فاینانس ۱۳میلیارد یوآنی چین به خط‌آهن پرسرعت اصفهان ـ تهران و امضای موافقتنامه ایران با بانک چینی برای تامین فاینانس ۲میلیارد یورویی برای برقی کردن خط آهن تهران ـ مشهد از دیگر رویدادهای مهم ریلی است که در یک سال گذشته از اجرای برجام، کشورمان را به آینده حمل‌ونقل ریلی امیدوارتر کرده است.
حمل‌ونقل جاده‌ای در مسیر توسعه
علاوه‌بر تسهیل در ترانزیت میان ایران و کشورهای همسایه در سایه برجام، ورود انواع خودروهای اروپایی در حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای بار و مسافر با اجرای برجام، کار را برای نوسازی ناوگان جاده‌ای آسان‌تر کرده است. از سوی دیگر آنطور که سخنان و اخبار بیان شده از سوی مسئولان نشان می‌دهد پس از برجام، صنعت خودروسازی کشور شرایط جدیدی را با همکاری نشان‌های معتبر خودروسازی جهان تجربه می‌کند و در این میان، ناوگان جاده‌ای نیز از نوسازی داخلی با همکاری خارجی‌ها بی‌نصیب نمی‌ماند. کارشناسان می‌گویند تاثیر مستقیم اجرای برجام و لغو تحریم در حمل‌ونقل جاده‌ای نسبت به سایر بخش‌های حمل‌ونقل کمتر قابل مشاهده است اما در این حوزه نیز لغو تحریم سوئیفت و تسهیل در مبادلات تجاری و نقل‌وانتقال پول از جمله مسائلی است که راهگشای رونق دوباره حمل‌ونقل جاده‌ای ایران شده است. در واقع تسهیل در نقل‌وانتقال پول، موجب شده رانندگان و کارفرمایان در حمل‌ونقل جاده‌ای، برای نوسازی ناوگان فرصت انتخاب از میان تعداد بیشتری تولیدکننده داخلی و خارجی را داشته باشند. به گفته آنها در شرایط تحریم، استفاده از نشان‌های محدودی در خودروهای سنگین امکان‌پذیر بود اما اجرای برجام و ایجاد تسهیل در تبادلات مالی، استفاده حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای از نشان‌های نامرغوب را کاهش داده است.
مسیرهای ارتباطی به عنوان پروژه‌های زیرساختی در حمل‌ونقل جاده‌ای نیز از برکت اجرای برجام بی‌نصیب نمانده‌اند و کشورهای زیادی برای ایجاد و توسعه مسیرهای ارتباطی و همکاری با ایران در این زمینه صف کشیده‌اند. فرانسه، ایتالیا، اتریش، چین و کره‌جنوبی از جمله کشورهایی هستند که در یک سال گذشته برای مشارکت در ساخت یا تامین مالی پروژه‌های بزرگراهی و آزادراهی ایران اعلام آمادگی کرده‌اند. امضای قرارداد با ترکیه برای ساخت آزادراه بازرگان و مذاکره با ایتالیا برای ساخت آزادراه کرمانشاه ـ خسروی از مهم‌ترین رویدادهای جاده‌ای در این مدت بوده است. آزادراه تهران ـ شمال نیز از دستاوردهای برجام بی‌بهره نماند و در یک سال گذشته کره‌ای‌ها اعلام کردند آماده هستند ۳/۱ میلیارد یورو در این پروژه سرمایه‌گذاری کنند و با همراهی پیمانکاران داخلی این پروژه پیر را به سرانجام برسانند. علاوه‌بر اینها، تعریف مسیرهای بین‌المللی ترانزیتی جدید که از ایران می‌گذرد، اقدام دیگری است که در یک سال گذشته انجام شده و دیگر کشورها تلاش کرده‌اند از فرصت برجام برای بهره‌گیری از موقعیت خاص ایران در مسیرهای بین‌المللی بیشترین استفاده را داشته باشند. به‌عنوان نمونه در ماه‌های گذشته روند راه‌اندازی کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه به طور جدی‌تری دنبال شد. ایران و ۵ کشور دیگر یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، یونان و بلغارستان موافقتنامه تاسیس این کریدوری ترانزیتی را امضا کرده‌اند. اهمیت این قرارداد به این دلیل است که راه‌اندازی این مسیر، کریدوری ترانزیتی ایجاد می‌کند که بدون عبور از ترکیه، اتصال آب‌های خلیج‌فارس به اروپا را میسر می‌کند. باتوجه به ناآرامی‌های ترکیه و مشکلات ایجاد شده برای کامیون‌ها در مرز ایران و ترکیه در سال‌های اخیر، این کریدور برای همه کشورهای امضاکننده قرارداد مسیری ویژه و مهم خواهد بود. این مسیر جدید ترانزیتی وظیفه انتقال کالاها از جنوب ایران به کشورهای حوزه قفقاز و اروپا را دارد. امضای موافقتنامه ایران و ایتالیا برای ساخت بزرگراه ۱۲۰۰ کیلومتری از مرز بازرگان در شمال غرب کشور تا بندر امام خمینی(ره) در جنوب نیز گام مهم دیگری در زمینه توسعه مسیرهای ترانزیتی ایران است که در یک سال گذشته برداشته شده است. ایتالیایی‌ها درواقع قرار است کریدور شماره ۱۰ ایران یعنی یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی کشور را بسازند که می‌تواند دو منطقه بسیار مهم تجاری کشور را در کوتاه‌ترین زمان به یکدیگر متصل کند.
