◄ وقف سنتی پیشرو وسازنده جامعه مدنی دینی

وبلاگ محسن هاشمی رفسنجانی-در ایام مبارک ربیع الاول قرار داریم که هفته وقف نامگذاری شده است، وقف از سنت‌های اصیل و در عین حال پیشرو اسلامی به شمار می‌آید، که مبتنی بر مفهوم جامعه مدنی دینی و ساختار فرهنگی مردم نهاد است.

سنت وقف براساس، سیره اهل بیت علیهم السلام، می باشد و نخستین وقف کنندگان پیامبر اکرم با وقف زمینی برای ابن السبیل و در راه ماندگان و امیرمومنان علی (ع) با وقف  قنات و زمینهای کشاورزی در مدینه، یکی از شیوه های بدیع و پیشرو ایجاد ساختار فرهنگی و اجتماعی مدنی را در جامعه اسلامی بنا نهادند.

وقف در لغت به معنای توقف و متوقف کردن است و در مفهوم  اولیه آن، بر متوقف کردن منافع وعواید اموال برای مصرفی خاص حکایت دارد که مانع تصرف واستفاده از آن اموال بصورت شخصی یا اهداف دیگری غیر از منظور واقف می گردد و در معنای عمیقتر حکایت از باقی و ماندگار شدن، اموال وقف شده در دنیای فانی دارد.

هیچ مالی برای صاحب خود ماندگار نیست، همه اموال منقول و غیرمنقول ما در خطر سلب مالکیت ما هستند یا در زمان زندگی بر اثر سوانح یا حوادث از دست می روند ویا از مالکیت ما خارج می شوند و یا حداکثر تا زمان مرگ متعلق به ما هستند و پس از مرگ به میراث خواران یا دیگران می رسند، اما اموالی که وقف شوند، برای مالک خود ماندگار می گردند چرا که همیشه بعنوان میراث معنوی برای به شمار می روند.

در تعابیر دینی ما از وقف بعنوان باقیات الصالحات یاد شده که همین مفهوم را حکایت دارد ، میراث باقی از انسانی فانی که به خیر و نیکی صرف می شود و حتی پس از مرگ واقف نیز می ماند.

تعبیر زیبای دیگری از وقف در معارف اسلامی، صدقه جاریه است، صدقه به معنای کمک به فردی نیازمندی است و صدقه جاریه حکایت از نیکی مستمر و متمادی دارد که طبیعتا برتر از صدقه عادی است.

به نظر می رسد آنچه که مقصود پیشوایان دینی ما از سنت حسنه وقف بوده است بنا نهادن ساختار فرهنگی ، اجتماعی متکی به نیکوکاری فردی مومنان واعضای جامعه اسلامی است که بصورت بلند مدت واستمرار یافته ، نهادهای فرهنگی واجتماعی جامعه را در فعالیتهاشان بی نیاز کند.

این شیوه تامین اقتصادی نهادهای فرهنگی و اجتماعی، روش بدیع ومدرنی است که قرنها بعد از آن، در کشورهای توسعه یافته نیز بکار گرفته شده و امروز بسیاری از دانشگاهها وموسسات فرهنگی وخیریه در خارج از جهان اسلام نیز براساس وقف اداره می شوند.

  متاسفانه در جامعه ما از ظرفیت مفهوم وسنت حسنه وقف بطور کامل استفاده نشده است و این شیوه عمدتا جهت تامین مالی مراسم عزاداری و اداره حرم های ائمه و امام زادگان استفاده می شود در حالیکه می توان با توسعه مفهوم وقف ، از پتانسیل جامعه برای فعالیتهای مثبت وخیریه در حوزه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و سلامت نیز استفاده بیشتری نمود.

 تقویت عنصر وقف به معنای تقویت ساختار فرهنگی واجتماعی بخش غیردولتی جامعه است و با فعال شدن جامعه مدنی در این بخش، بار تصدی گری ومسئولیت دولت در این حوزه ها کاسته می شود و بخش غیردولتی که اثربخشی و کارایی بیشتری دارد در این زمینه فعال می شود.

آیت الله هاشمی رفسنجانی که از رهبران مبارزه و مسئولان جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب محسوب می شد شاید بیش از دیگران، به این سنت حسنه توجه داشت و علاوه بر تقویت سازمان اوقاف وامور خیریه در دوران حضور در مجلس شورای اسلامی و دولت سازندگی، وایجاد نهضت خیرین مدرسه ساز ، با وقف مجموعه عظیم دانشگاه آزاد اسلامی، قصد داشتند تا سنت وقف را در جامعه توسعه وتعمیم بدهند که متاسفانه در نهایت امکان آن فراهم نشد.

اکنون که بحث اقتصاد مقاومتی از سوی رهبرانقلاب بعنوان یکی از راهبردهای گره گشای کشور با توجه به مشکلات اقتصادی دولت ناشی از کاهش درآمد نفتی و تحریمهای ظالمانه اندیشیده شده است بعنوان نقشه راه در برابر ما گشوده شده است ، مناسب است که از ظرفیت سنت وقف روشی برای افزایش تاب آوری جامعه در برابر مشکلات محیطی و کاهش بار وتصدی گری دولت وحاکمیت و خود اتکا کردن ساختار های فرهنگی و اجتماعی جامعه استفاده شود.

مدیریت شهری تهران نیز دراین جهت آماده تعامل با سازمان اوقاف و امورخیریه و خیرین و واقفین محترم شهر تهران، آماده افزایش ظرفیت و آماده بسترها برای تحقق این سنت در ساختار فرهنگی اجتماعی شهر و توسعه فعالیت نهادهای خود اتکا و متکی بر وقف می باشد.

در خاتمه از تلاشهای همه همکاران سازمان اوقاف وامور خیریه و واقفین و خیرین محترم تقدیر نموده و اجرو ثواب ماندگاری را در پیشگاه خداوندی جهت بجا گذاشتن باقیات الصالحات وصدقات جاریه آرزومندم

سخنان  محسن هاشمی رفسنجانی،  در نشست هفته وقف

حرم مطهر امامزاده صالح(ع) تجریش