◄ هزینه جانبی، شاخصی برای ارزیابی منطقی اولویت پروژه های حمل و نقل

خداوند متعال در قرآن کریم به پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: و نه هرگز دست خود را (در احسان به خلق) محکم به گردنت بسته دار و نه بسیار باز و گشاده دار، (که هر کدام کنی) به نکوهش و درماندگی خواهی نشست (آیه 29 سوره مبارکه اسراء).

رهبر معظم انقلاب در دیدار با نمایندگان مجلس خبرگان رهبری در 4 اسفند 1401 بیان کردند: از شبهه هم نباید رنجید و همچنان که مرحوم شهید مطهری خودش شبهه و پاسخ آن را کشف می کرد، ... شبهه ما را وادار می کند بیشتر فکر کنیم، بیشتر مطالعه کنیم، بیشتر مراجعه کنیم، بیشتر مشورت کنیم، بیشتر از کسی که بیش از ما می فهمد سوال کنیم ... مراقب باشیم حرف سست نزنیم.

رئیس محترم جمهور در مشهد فرمودند: راه اندازی قطار سریع السیر تهران مشهد از اولویت های کشور است (ایسنا 24 شهریور).

برای بررسی این دیدگاه باید گفت: نبود لکوموتیو تنها در بخش مسافری بیش از 900 قطار و 350 هزار صندلی سفر را در 45 روز نیمه دوم تابستان از برنامه حرکت حذف کرده و تنها در کمتر از 2 ماه حدود 140 میلیارد تومان از درآمد شرکت های ریلی از دست می رود (تین نیوز/ کد خبر 259395).

- با اخطار اسراف انرژی رهبر معظم انقلاب در نماز عید فطر، نمایندگان با تصویب قانون مدیریت سوخت سال 86 دولت را مکلف نمودند در سال 1390 سهم بار ریلی را از 7 به 30 درصد و سهم مسافر ریلی را از 4 به 18 درصد برساند درحالی که بنا به گزارش تیر 99 مرکز پژوهش های مجلس سهم بار (تن کیلومتر) به کمتر از 14 درصد و مسافر در سال 97 به کمتر از 2 درصد رسید (40 درصد سهم سال 86).

- تاخیر 9 ماهه صورت وضعیت شرکت های مالک لکوموتیو (طلب چند هزار میلیارد تومانی) نشانگر شدت بحران است (تین نیوز / کد خبر 259566).

- ژاپنی ها بیش از نیم قرن پیش با هدف رفع گلوگاه حمل و نقل نسبت به طراحی و احداث اولین راه آهن سریع دنیا اقدام کردند که نتیجه آن در سال 1964 منجر به آغاز انقلابی عظیم در حمل و نقل ریلی جهان شد (خصوصی سازی راه آهن ژاپن، تین 65478).

- پیش از انقلاب اسلامی، پس از سفر وزیر وقت راه به ژاپن و درخواست از ژاپن برای احداث سریع السیر مشهد، شرکت مشاور جارتس سه گزینه را در نامه اردیبهشت 56 پیشنهاد داد: 1- احداث دوخطه جدید سریع السیر با سرعت 260 که حتی در ژاپن هم وجود نداشت 2- احداث راه آهن سریع السیر جدید با سرعت210 مشابه ژاپن که در دنیا بالاترین بود و قابل ارتقا به 260 در آینده 3- دوخطه، علائمی و برقی کردن خط و رسیدن به سرعت 160، به ترتیب 7، 4 و 1 میلیارد دلار، (تین نیوز / کد خبر 252959).

- اتحادیه جهانی راه آهن ها (UIC)، هزینه های جانبی (External Costs) را چنین تعریف کرده است: هزینه هایی که کاربران حمل و نقل تولید کرده ولی از سوی ایشان پرداخت نمی شود بلکه از سوی جامعه پرداخت می گردد مانند ترافیک، آلودگی هوا، تغییرات اقلیم، تصادفات، ... قیمت ها، هزینه ها را دربر ندارند و کاربران (بار و مسافر) بر اساس پیام غلط روش را می گزینند (تین 149729). 

- بر اساس نمودار صفحه 10 کتاب برقی کردن راه آهن (نگارنده) مستند به مطالعات Infras / IWW، هزینه جانبی حمل و نقل 1995 هر ١٠٠٠ نفر کیلومتر (تقریبا یک سفر در مسیر تهران مشهد) برای هر مسافر خودروی سواری 87 یورو و برای هر مسافر ریلی 20 یورو برآورد شده (هوایی 48 و اتوبوس 38)، که با توجه به تفاوت بیش از 30 برابری تصادفات اروپا در این نمودار و نسبت بالای تصادفات جاده ای کشور (5 برابر بودن سوانح آن سال ها) و با توجه به ارزش اقتصادی جان باید تجدید محاسبه گردد. 

- با سهم 50 درصدی مسافرین تهران مشهد به نظر می رسد یکی از مهمترین خدمات آستان قدس رضوی به زوار (بند 2 نامه انتصاب تولیت آستان قدس، 941217) را می توان حمایت از بخش مسافری ریلی و تامین مالی یارانه لکوموتیو و ... منظور نمود که با این اقدام نه تنها سالانه جان باختن حدود 1000 نفر از زوار بلکه چندین هزار نفر از تعداد مجروحین کاهش می یابد.

با محدودیت منابع مالی و در شرایطی که سهم بخش مسافری ریلی به کمتر از 10 درصد تکلیف قانونی کاهش یافته و خسارت سنگین سالانه تلفات جاده ای به اقتصاد (تین نیوز / کد خبر 43044) و اینکه راه آهن توان تامین یارانه لکوموتیو مسافری را ندارد، تخصیص بیش از 20 میلیارد دلار برای پروژه 30 ساله و به شدت وابسته سریع السیر تهران مشهد به جای ساماندهی حمل و نقل مسافری ریلی و کاهش چندین هزار تلفات و مجروحان سالانه کشور در شرایطی که با این اقدام یارانه بخش مسافری به حدود 50 هزار میلیارد تومان در سال (به قیمت روز، حدود 20 برابر یارانه زمینگیرکننده کنونی) خواهد رسید جای شبهه و تشکیک زیاد دارد.

 * کارشناس حمل و نقل