◄ دوخطه کردن مسیرهای باری/ از آفریقای‌ جنوبی و استرالیا پند بگیریم

راه آهن آفریقای جنوبی در سال ۲۰۰۷ به طول 22 هزار کیلومتر با عرض (خط) 1065 میلیمتر، دارای ۲۵۰۰ کیلومتر مسیر دو خطه، ۸۴۰۰ کیلومتر خط برقی، ۳۳۰۰ لکوموتیو، ۱۱۲ هزار واگن باری بوده و ۱۰۹ میلیارد تن کیلومتر جابجایی بار داشته که این رقم در سال 2023 تناژ 219 و 140 میلیارد تن کیلومتر (مسیر صرفا مسافری ۲۲۰۰ کیلومتر، ۵۳۰ میلیون مسافر و ۱۴ میلیارد نفرکیلومتر) رسیده است (کتاب استراتژی تحقق اهداف چشم انداز ۱۴۰۴ در صنعت ریلی از منظر اصلاح الگوی مصرف، (نگارش 88) ص 12).

این راه آهن برای توسعه ظرفیت در برخی مسیرهای معدنی به ویژه از ۱۹۷۰ به بعد چند اقدام موثر انجام داد از جمله:

-بار محوری از 18 به 26 و اکنون 30 تن،

- دوخطه کردن گلوگاه ها با کاهش فراز در مسیر باردار،

- افزایش طول خطوط فرعی برای راه اندازی قطارهای سنگین و طویل،

- استفاده گسترده از بوژی فرمان پذیر که عمر چرخ واگن های باری و نیز ریل در قوس ها را به بیش از ۱۰ برابر افزایش داد،

در مسیر ۵۸۰ کیلومتری دوخطه و برقی منتهی به بندر ریچاردزبی، دو قطار 100 واگنه زغال سنگ در ارملو به یکدیگر متصل می گردند و یک قطار دو و نیم کیلومتری به وزن ۲۰ هزار و ۸۰۰ تن تشکیل می دهند. 

در مسیر تک خطه 861 کیلومتری سیشن - سالدانها با 10 محل تلاقی (ایستگاه)، هر قطار 342 واگنه به وزن بیش از 41000 تن و طوط 3875 متر توسط 9 لکوموتیو برقی با شبکه 50 کیلو ولت در 4 نقطه از قطار جابجا می شود و در حالی که قطارهای اولیه با 210 واگن با ظرفیت 80 تن بوده اکنون ظرفیت هر واگن به 100 تن رسیده که در خطوط متریک بسیار بالاست.   

با مقایسه تجربه این راه آهن با سایر راه آهن های باری سنگین از جمله راه آهن BHP استرالیا، افزایش بارمحوری و افزایش بارطولی به عنوان وجه مشترک اصلی آنها و بعلاوه کاهش فراز در خطوط باری نیز از تجربیات مشترک شناخته می شود.

قابل توجه اینکه بهره وری لکوموتیو BHP حدود سه برابر متوسط دنیا و بیش از 10 برابر شاخص راه آهن است (تین نیوز / کد خبر 147966).

علاوه بر کشش لکوموتیو که بارمحوری لکوموتیو نیز در آن تاثیر مستقیم دارد، عوامل دیگری مانند سیر روزانه، فراز غالب مسیر، توان لکوموتیو، تعمیرات و سرویس روزانه (زمان بازدید، تعمیرات، سوختگیری، تکمیل شن و ...)، سیستم مانیتورینگ ناوگان (توزین و بازدید قطار برای گرمی سرمحور، بریدگی چرخ و ...) نیز بر بهره وری لکوموتیو اثر می گذارد (تین نیوز / کد خبر 237558).    

بنا به گزارش مجله Railway Gazette در۲۱ ژوئن ۲۰۰۱  ، رکورد حمل سنگین ترین قطار دنیا که قبلا متعلق به آفریقای جنوبی بود توسط BHP شکسته شد، این قطار با ۶۸۲ واگن و ۷۳۵۳ متر طول و وزن ۹۹۷۳۲ تن ناخالص و بیش از ۸۲۰۰۰ تن خالص سنگ آهن با ۸ لکوموتیو ۶۰۰۰ اسب GE در پنج موقعیت توسط یک راننده هدایت شد (با فراز غالب ذکر شده). 

با توجه به سیاست های نظام و تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر توسعه حمل و نقل ریلی و ظرفیت قانون مدیریت سوخت که افزایش سهم این روش را به 30 درصد در بخش بار و 18 درصد مسافر را برای سال 90 تکلیف نموده بود (وضعیت کنونی زیر 10 و 2 درصد است) که در چندین برنامه تمدید شده و از سوی دیگر مشکلات ظرفیتی خطوط ریلی که تمایل به دوخطه را افزایش داده است، به نظر می رسد (با وجود ظرفیت خالی قابل استفاده) برای تحقق این اهداف چاره ای جز رویکرد تجربه شده فوق نباشد و از آنجا که با عمر بالای ناوگان باری نوسازی و جایگزینی واگن ها در دستور کار قرار دارد می توان از این فرصت بهترین استفاده را به عمل آورد.

براساس جدول کشش لکوموتیوهای راه آهن در مرداد 1391، بار قابل حمل لکوموتیوهای C30-7 در فراز 10 درهزار 2900 تن و در فراز 5 در هزار 5310 تن است که 83 درصد بیش از بار فراز 1 درصد است و در نتیجه با اصلاح فراز حداکثر در یک مسیر و کاهش فراز به نصف حدود 80 درصد تن کیلومتر لکوموتیوها افزایش خواهد یافت (تاثیر منفی این اقدام در سیر روزانه اندک خواهد بود).

مثلا در مسیر بافق به بندرعباس که بارها غالبا معدنی است، طول فراز حداکثر 12 درهزار حدود 40 کیلومتر است که با کاهش آن به 5 در هزار، طول فراز به حدود 100 کیلومتر و باربری لکوموتیو به 2 برابر خواهد رسید و بهره وری لکوموتیو حدود 100 درصد افزایش خواهد یافت در حالی که مسافت رفت و برگشت 1260 کیلومتری به 1320 کیلومتر افزایش خواهد یافت (کمتر از 5 درصد ) و در بازگشت از طول فراز 12 درهزار بیش از 200 کیلومتر است که به دلیل غلبه بارهای کانتینری نیازی به کاهش فراز نیست.

 * کارشناس حمل و نقل