◄ پیشنهاد تاسیس صندوق راه برای نگهداری راه ها و استفاده از وجوه اداره شده برای نوسازی ناوگان جاده ای

تین نیوز |

محمد اسمعیل علیخانی: آن طور که شنیده می شود، تفکیک وزارت راه و ترابری‌ از وزارت مسکن و شهرسازی به احتمال زیاد عملی می شود.

بدین ترتیب به جا خواهد بود اگر کارشناسان و صاحبنظران اولویت ها و انتظارات منطقی را از وزارت و تشکیلات جدید تدوین و ارائه نمایند باشد که این پیشنهادات به تصمیم گیری مسئولان آینده کمک کند.

——

تذکر: البته پیشنهادات مطرح شده در این مقاله در هر صورت ( اعم از آنکه تفکیک محقق بشود یا نه ) ضرورت تام دارد.

——

توجه داشته باشیم در حال حاضر از یک سو کشور با کمبود بلکه فقدان منابع مالی و تورم کمرشکن مواجه  است و از دیگر سو تعداد پروژه های در دست اجرا اعم از موجه و ناموجه به مراتب بیشتر از اعتبارات تعریف شده است. به نحوی که اگر هیچ طرح یا پروژه جدیدی تعریف نشود و محدودیت منابع هم مطرح نباشد کارهای در دست اجرا در یک دهه آینده هم به بهره برداری نخواهد رسید.

 علیهذا در بخش زیربناها، برنامه های پیشنهادی بیشتر متوجه اولویت های محرز محدود و نیاز روز خواهد شد و اجرای پروژه های نه چندان حیاتی ( مانند اتصال مراکز استان به شبکه ریلی) می تواند موکول به بعد شود.

 ضمنا به جا خواهد بود اگر برای تامین هزینه ها راه حل جدیدی هم مطرح شود که در سند معتبری به آن اشاره و در کشوری اجرا شده است.

——

 آنچه که به هیچ روی تعطیل بردار نیست امور نگهداری از یک سو و بهسازی یا بازسازی پروژه های پر تقاضای در دست بهره برداری و یا اجرای قطعات مفقوده Missing Links کوتاه و یارفع گلوگاه ها Bottlenecks و یا رفع نقاط حادثه خیز در زیر بخش ریلی و جاده ای یا حمل و نقل زمینی است. به هر صورت و در هر شرایط مالی بخش نگهداری زیربنا و ارتقای ناوگان را نمی توان تعطیل و یا به بعد موکول کرد.

——

 بنابراین تقریبا تاکید برنامه در زیر بخش های مختلف اولویت دادن به امور نگهداری از زیربنا ها و تجهیز ناوگان مربوط از یک سو و متوقف کردن پروژه های نیمه کاره، موکول کردن تکمیل اجرای آنها به آینده مشروط به احراز توجیه مالی خواهد بود.

——

 در این گزارش فقط به چگونگی تنظیم برنامه برای زیر بخش حمل و نقل جاده ای ( بزرگترین و پر تقاضا ترین زیر بخش ) اعم از زیربنا و ناوگان می پردازیم.

درصورتی که کارشناسان و دوستان گرامی روش کار را تایید فرمایند، برنامه مشابهی برای زیر بخش حمل و نقل ریلی‌، دریایی و هوایی تنظیم و ارائه فرمایند. 

——

با مقدمه بالا زیر بخش حمل و نقل جاده ای به شرح زیر را مورد ارزیابی قرار می دهیم:

۱-برنامه پیشنهادی برای زیر بخش حمل و نقل جاده ای

 اولویت اول: نگهداری از زیربناها؛  برآورد هزینه نگهداری و بهسازی راه ها:

 الف : طول مجموع انواع راه ها

 مفروضات اساسی:

 - طول همسنگ راه اصلی عادی آسفالته شامل  آزادراه ها‌، بزرگراه ها  ( راه های دوبانده ۴،خطه ) ، راه های اصلی درجه یک‌، راه های اصلی‌، راه های فرعی درجه یک و راه های فرعی درجه دو آسفالته + راه های روستایی آسفالته و شنی همه را به همسنگ راه اصلی تبدیل می نماییم.

در یک بر آورد مقدماتی طول همسنگ انواع راه ها به راه اصلی معمولی را 200 هزار کیلومتر فرض می کنیم.

ب: برآورد هزینه انواع نگهداری سالیانه هر کیلومتر راه اصلی:

 امور نگهداری را در سه رده شامل:

- نگهداری جاری سالیانه

- نگهداری دوره ای هر پنج سال یک بار شامل مرمت لبه ها‌، لکه گیری، مرمت ترک ها و احیای سطحی آسفالت یا مصالح ریزدانه مانند چیپ سیل به ضخامت متوسط 10 الی15 میلیمتر، 

 - بهسازی راه ها هر 15 سال یک بار، شامل تراشیدن آسفالت کهنه توپکا به ضخامت حدود پنج سانتیمتر و روکش کامل در تمام عرض سواره رو به عرض 7.3 متر بر آورد می کنیم.

تذکر: در این گزارش برای برآورد هزینه - باتوجه به وجود تورم دور از انتظار- به دلار و ماخذ یا فهرست بها هم ارقام منتشره توسط بانک جهانی * مورد استناد و استفاده قرار گرفته است.

* بانک جهانی هزینه انواع مختلف نگهداری قابل استفاده در کشورهای مختلف جهان را در جداولی ارائه نموده و برای هر ردیف قیمت حداقل و حداکثری ارائه نموده است، نظر به مزیت های نسبی موجود در کشور ما شامل بهای ( نیروی انسانی+ سوخت + مواد و مصالح) و در پایین ترین سطح بودن آنها لذا در این برآورد تقریبا ارقام کمتر جدول هزینه های سالیانه مورد استفاده قرار گرفته است.

 پ: برآورد هزینه انواع نگهداری:

- نگهداری جاری: 1000 دلار درسال در هرکیلومتر

- ترمیم سطح آسفالت لبه ها+ درزها+ لکه گیری+ روکش نازک مانند چیپ سیل هر پنج سال یک بار با هزینه 15000 دلار در هر  کیلومتر

——

بهسازی

-تراشیدن آسفالت کهنه و روکش آسفالت به ضخامت متوسط پنج سانتیمتر هر 15 سال یکبار حدود 60,000 دلار در کیلومتر

 باترتیب بالا نگهداری روسازی راه های همسنگ راه اصلی در یک دوره 15 ساله به شرح زیر بر آورد می شود:

15*1000$+2*15000$+1*60.000$=90.000$ بنابراین نگهداری یک کیلومتر راه اصلی آسفالته در یک دوره 15 ساله 90 هزار دلار و در هر سال6000  دلار هزینه دارد.

ت : اگرطول همسنگ‌ راه های شریانی و شریانی خاص کشور به اضافه راه های فرعی درجه یک و دو آسفالته کشور حدود 200‌ هزار کیلومتر فرض شود، هزینه نگهداری زیر بخش راه که تاخیر پذیر و تعطیل بردار هم نیست‌، حدود 1.2میلیارد دلار در سال است.

تذکر: باتوجه به تفصیل محاسبه طول همسنگ و تقریبی بودن آن تاکید می شود که رقم 200 هزار کیلومتر یک عدد کاملا فرضی و مثالی است و صرفا برای استفاده در حل یک مسئله و کامل کردن مفروضات مورد استفاده قرار گرفته است.

——

 در اهمیت امور نگهداری کافی است توجه کنیم که اگر یک دوره 15 ساله از آن غفلت شود کل این راه ها منهدم و بازسازی بدنه آنها بیش از چهل میلیارد دلار تخمین زده می شود.

 تذکر؛ در رقم فوق ارزش ابنیه فنی راه ها شامل پل ها و تونل ها و‌ + تملک + هزینه های. جانبی آنها لحاظ نشده است و مزیدا مجددا تاکید می شود مزایای نسبی کشور مانند نیروی انسانی ارزان+ مواد و مصالح ازران+ سوخت رایگان قیمت ها را به شدت پایین آورده…. 

 به هر حال ضعف نگهداری می تواند راههای کشور وارد مرحله انهدام نماید، در این وضعیت تصادفات جاده ای هم افزایش و شدت آنها بیشتر می شود.

 در مجموع فعلا: در مرحله هشدار هستیم و هر چه زودتر باید چاره ای اندیشید.

——

 اگر تامین چنین مبالغی در سال به طور منظم مقدور نباشد، الگوی ارائه شده بانک جهانی و امثال آن تاسیس صندوق راه است. به نظر می رسد تاسیس صندوق در کشور ما اجتناب ناپذیر است. پیشنهاد می شود وزارت راه و ترابری جدید مقدمات تاسیس صندوق راه را فراهم نماید. تفصیل چگونگی تاسیس صندوق راه را به بعد موکول و فعلا در ادامه این گزارش موضوع مهم ارتقای ناوگان جاده ای را مورد ارزیابی قراز می دهیم.

برنامه پیشنهادی برای ارتقای ناوگان جاده ای:

 مقدمه: ناوگان جاده ای به دلیل فرسودگی موجب مصرف سوخت و آلودگی هوای بیشتر تقلیل ایمنی یا افزایش تصادفات، ایجاد مناظر و مرایای نا موزون در جامعه و تقلیل نرخ امید در جوانان می شود.

با منظور نمودن تقلیل یا صرفه جویی در مصرف سوخت ناشی از نوسازی ناوگان به شرحی که گفته خواهد شد طی یک دوره مثلا ده ساله می توان کل ناوگان جاده ای را نوسازی نمود.

——

اگر تعداد وسایط نقلیه جاده ای شامل:

انواع کامیون: 400 هزار

اتوبوس. : 15. هزار

 مینی بوس. : 30. هزار

 سواری کرایه. : 30 هزار

 دستگاه و عمر آنها به ترتیب:

 کامیون۲۰ اتوبوس۱۴ مینی بوس ۲۸ سواری ۱۳ سال باشد ( ماخذ: سالنامه آماری سازمان حمل ونقل جاده ای

 سال۱۴۰۱)، به طور قطع با ناوگانی فرسوده و با مصرف سوخت بالا و مخاطره آمیز مواجهیم.

 در یک ارزیابی تقریبی چنانچه:

- میزان بار حمل شده با کامیون حدود 500 میلیون تن

- فاصله متوسط حمل کالا:  500 کیلومتر

- تعداد مسافر جابجا شده با ناوگان عمومی 150 میلیون نفر

-  میانگین فاصله جابجایی مسافر 250 کیلومتر باشد،  جمع تن کیلومتر + مسافر کیلومتر جابجا شده در حمل و نقل جاده ای: 

500.000.000ton * 500Km+150.000,000 

نفر* 250km=

حدود287.5 و باملاحظه مسافرکش های شخصی و غیر بارنامه ای حدود 300  میلیارد تن/ نفر کیلومتر خواهد بود.

تذکر: برای سهولت بر آورد تمام اعداد در جهت نقصانی گرد شده اند علیهذا به طور قطع ارقام واقعی ده الی پانزده درصد بیشتر از براورد بالا خواهد بود.

——

اگر مصرف سوخت اضافی ناشی از فرسودگی وسایط نقلیه به ازای هر واحد حمل ( اعم از تن کیلومتر بار یا مسافر - کیلومتر) متوسط cc 20 سوخت عمدتا گازوئیل به علت فرسودگی وسیله نقلیه باشد، در هرسال 6 میلیارد لیتر سوخت بیشتر مصرف می شود که ارزش بازار آن حدود  یک‌ میلیارد دلار در سال خواهد بود.

در این ارزیابی بهای سوخت نرخ فوب خلیج با ملاحظه هزینه های حمل و نقل و توزیع دست پایین 20 سنت دلار آمریکا فرض شده است. اگر اثر مصرف بر افزایش آلاینده ها از یک سو و تصادفات جاده ای ناشی از فرسودگی کامیون ها را نیز ملاخظه و منظور کنیم به طور قطع خسارات وارده از سه میلیارد دلار در سال تجاوز خواهد کرد.

 اگر بهای متوسط کامیون و اتوبوس نسل جدید دست بالا صد هزار باشد،‌ از محل صرفه جویی های سالانه می توان 30.000 دستگاه اتوبوس و کامیون جدید به ناوگان وارد و ادوات فرسوده را خارج نمود. در شرایط کنونی وضعیت مالی کشور در شرایطی نیست که کامیون و اتوبوس رایگان به … اعطا کند.

——

سنجیده ترین گزینه آنست که دولت طی یک برنامه چهار ساله با استفاده از راهکار وجوه اداره شده و کمک به بهره بانکی نسبت به نوسازی ناوگان به شرح و گردش کاری که ارائه می شود اقدام نماید.

——

موضوع استفاده از راهکار وجوه اداره برای نوسازی ناوگان در وزارت راه پیشینه دارد. در اواخر دهه ۷۰ با استفاده از این راهکار، ناوگان مسافری کشور با اتوبوس های جدید شکل تازه ای پیدا کرد.

——

گردش کارها در این روش به قرار زیر است:

 ۱-وزارت راه وترابری نزد یکی از بانک های کشور حسابی افتتاح و در آن حساب مبلغی مثلا یک همت تودیع می کند( سپرده ثابت ).

 ۲- اشخاص حقیقی (معمولا رانندگان دارای گواهینامه پایه یک ) و حقوقی ثبت شده برای خرید اتوبوس یا کامیون نو نیز با واریز 30 درصد بهای اتوبوس و یا کامیون  در بانک ثبت نام می کنند. برای هر ده هزار وسیله نقلیه وارداتی یک بار ثبت نام انجام می شود.

۳- ماشین وارداتی و یا تولید داخلی به ترتیب ثبت نام به اشخاص حقیقی و حقوقی ثبت نام کننده تحویل می شود.

 تبصره : حق تقدم با دارندگان وسایط نقلیه اسقاط اعم از کامیون و اتوبوس خواهد بود.

۴- سند اتوبوس و یا کامیون تا پرداخت کامل ا قساط نزد بانک عامل باقی می ماند.

 ماشین تا پرداخت آخرین قسط قابل واگذاری به غیر نمی باشد. مگر آنکه کلیه اقساط با کسر بهره لحاظ شده یک جا پرداخت شود.

 تبصره : شرایطی برای فوت خریدار حقیقی پیش بینی می شود.

۶- سقف نرخ بهره بانکی متعلقه به 70 درصد وام اعطایی بانک به خریدار حقیقی ویا حقوقی 12 در صد خواهد بود.

 تبصره: مابه التفاوت نرخ بهره رایج به وام بانکی و 12 درصد را بانک از سپرده تودیعی وزارت راه وترابری نزد بانک برداشت می نماید.

 ۷- مدت پرداخت وام اشخاص حقیقی ( رانندگان) وحقوقی ده سال 120 قسط مساوی خواهد بود.

۸- سقف کل وام بانکی تخصیصی هر بانک را مبلغ تودیعی وزارت راه و ترابری معین می کند.

——

جمع بندی و نتیجه گیری:

با تاسیس صندوق راه موضوع نگهداری راه ها و با راهکار وجوه اداره شده ناوگان جاده ای سامان داده می شوند.

آمادگی لازم برای توضیح بیشتر در مورد هر دو راهکار تا حدود دو ماه دیگر( فروردین پیش رو ) و قطعی شدن تفکیک دو وزارت خانه وجود دارد.