◄ خلاصه استاندارد 700 در مورد طبقه‌ بندی خطوط و بارمحوری مجاز واگن های 6 محوره

عباس قربانعلی بیک: سند UIC Code 700 که توسط اتحادیه بین المللی راه آهن (UIC) منتشر شده است، به طبقه بندی خطوط راه آهن و محدودیت های بار مجاز برای واگن ها پرداخته است. این سند در نوامبر 2004 به روزرسانی شده و شامل دستورالعمل هایی برای تعیین طبقه بندی خطوط و محاسبه بار مجاز واگن ها بر اساس ویژگی های هندسی مانند فاصله بین محورها، جرم هر محور و جرم در واحد طول است. در این خلاصه، به بار محوری و بار طولی طبقات خطوط و تفاوت واگن های 4 و 6 محوره اشاره می شود.

طبقات خطوط و محدوده بارمحوری و بارطولی: خطوط راه آهن بر اساس ظرفیت تحمل بار به 11 طبقه تقسیم می شوند:

 (A, B1, B2, C2, C3, C4, D2, D3, D4, E4, E5,)، هر طبقه دارای محدودیت های مشخصی برای بارمحوری و بارطولی بر حسب تن و تن برمتر طول است: A 16 تن و 5 تن برمتر، B1 18 تن و 5 تن برمتر، B2 18 تن و 6.4 تن برمتر، C2 20 و 6.4، C3 20 و 7.2، C4 20 و 8، D2 22.5 و 6.4، D3 22.5 و 7.2، D4 22.5 و 8، E4 25 و 8، E5 25 و 8.8.

سند اولین بار در ژانویه 1953 با عنوان "Classification of lines" منتشر ودر ویرایش هشتم (1984)، عنوان سند تغییر یافت: "Classification of lines and resulting load limits for wagon" و در ویرایش دهم (2004)، طبقه بندی خطوط با در نظر گرفتن بارمحوری تا 25 تن به روزرسانی شد (طبقه بندی تا سرعت 100 معتبر بوده و برای سرعت بالاتر باید بررسی گردد). 

تفاوت واگن های 4 و 6 محوره: برای واگن های 4 محوره (دو بوژی 2 محوره) در کلاس D2، بار محوری مجاز هر محور 22.5 تن است. برای واگن های 6 محوره (دو بوژی 3 محوره) در کلاس D2، بار محوری مجاز برای هر محور 18 تن است (ص 11).  

برای واگن های 4 محوره (دو بوژی 2 محوره) در کلاس E5، بارمحوری مجاز برای هر محور 25 تن و بار طولی 8.8 تن برمتر است. برای واگن های 6 محوره (دو بوژی 3 محوره) در کلاس E5، بار محوری مجاز برای هر محور 20 تن است (ص 11).

مفهوم این استاندارد برای ما این است که در مسیر راه آهن شرق، هرمزگان، یزد و اصفهان که بارمحوری 25 تن مجاز اعلام شده، با فرض بارطولی 8 تن و واگنهای 4 محوره 12.5 متری حدود 75 تن ظرفیت بارگیری خواهند داشت و واگن های 6 محوره 20 متری 90 تن که در نتیجه ظرفیت خط شرق و ... با واگن 4 محوره 33 درصد بیشتر از ظرفیت با واگن های 6 محوره خواهد شد.

با فرض بارطولی 8.8 تن برمتر و واگنهای 4 محوره 11.4 متری، بیش از 75 تن ظرفیت بارگیری خواهیم داشت و واگن های 6 محوره 20 متری 90 تن که در نتیجه ظرفیت خط با واگن 4 محوره 46 درصد بیشتر از ظرفیت با واگن های 6 محوره خواهد شد.

با فرض واگن های 4 محوره 10 متری برای قرارگرفتن دو واگن در تیپلر و با فرض بارطولی 10 تن برمتر ظرفیت واگن حدود 80 تن که در نتیجه ظرفیت خط با واگن 4 محوره 78 درصد بیشتر از ظرفیت با واگن های 6 محوره با ظرفیت 90 تن خواهد شد.

واگن های لبه بلند 10 متری برای انطباق با تیپلر (واگن برگردان) موجود پیشنهاد شده که نمونه آن در راه آهن BHP استرالیا در سال 1372 مورد بازدید قرار گرفت البته با بار محوری 35 تن و ظرفیت 120 تن و وزن خالی 20 تن (مجله راه آهن تیر 73).

واگن های 4 محوره 10 متری حتی با فرض بارطولی 8.8 تن برمتر، حدود 65 تن ظرفیت بارگیری خواهند داشت که درمقایسه با واگنهای 6 محوره با 90 تن ظرفیت، ظرفیت خط با واگن 4 محوره 44 درصد بیشتر از ظرفیت با واگنهای 6 محوره خواهد شد.

با توجه به نتایج مطالعات نیمه دوم دهه هفتاد در مرکز تحقیقات راه آهن که دلیل اصلی روند تخریب پل های با دهانه زیر 5 متر در محدوده اصفهان را تمرکز بار بوژی سه محوره واگنهای 6 محوره تشخیص داده بود، اهمیت این موضوع  بهتر آشکار می گردد. 

با جایگزینی واگن های چهار محوره به جای واگن های 6 محوره نیازی به سرمایه گذاری برای دوخطه کردن 858 کیلومتر مسیر بافق سنگان با هزینه 1133 میلیون دلار نمی باشد (هرچند ظرفیت واقعی مسیر بسیار فراتر از تقاضای فعلی است، تین 292093). 

براساس استاندارد UIC 700، بارگیری واگن های 6 محوره موجود باید به 90 تن محدود شود و یا حق دسترسی آنها بابت تاثیر زیاد بر تسریع خرابی ابنیه فنی به ویژه پل ها افزایش یابد، قابل ذکر اینکه نرخ خرابی و شکستگی این واگن ها به ویژه در بوژی در ابتدا ورود هم بسیار بالا بود و بررسی های دیگر نشان داد این واگن ها بیشتر از دیگر واگن ها سایش ریل در قوس ها را سبب می شدند.