تعیین استراتژی در تولید پروپیلن؛ راهی برای ایجاد تحول در پتروشیمی

تین نیوز | سید حسین میرافضلی* :

در این تحلیل علمی، روش‌های مختلف تولید پروپیلن مورد تجزیه و تحلیل فنی و اقتصادی قرار می‌گیرد و درنهایت بر پایه اطلاعات علمی و مستند یک استراتژی کلان و بلند مدت جهت تولید پروپیلن ارائه می‌گردد. این استراتژی می‌تواند بستر تحولی بزرگ در صنعت پتروشیمی کشور را جهت‌دهی نماید.

پروپیلن یک گاز با فرمول شیمیاییC3H6 است یعنی دارای 3 کربن و 6 هیدروژن بوده که کربن اول و دوم آن پیوند دوگانه دارند. پروپیلن به عنوان خاویار صنعت پتروشیمی دومین ماده پایه صنعت پتروشیمی از حیث میزان مصرف در دنیا است (بعد از اتیلن بیشترین مصرف محصولات پایه پلیمر را دارد) و تا پایان سال 2018 ظرفیت جهانی آن حدود 128 میلیون تن و تولید برابر 105 میلیون تن بوده است که در واقع راندمان میانگین تولید جهانی برابر 82 درصد است.

پلی پروپیلن محصولی است جامد و به‌شکل گرانول که با سهم 68 درصدی در زنجیره ارزش این ماده، بیشترین سهم را در مصرف پروپیلن در دنیا دارا است. سایر محصولات کلیدی و با ارزش، همچون پروپیلن اکساید با ۸ درصد، آکریلونیتریلACN 6 درصد، آکریلیک اسید با ۴ درصد، کیومن با ۴ درصد، دو اتیل هگزانول با 3 درصد در جایگاه دوم تا ششم از حیث میزان مصرف پروپیلن قرار دارند. بوتانول و ایزوپروپانول نیز با ۳ و یک درصد در جایگاه‌های بعدی مصرف پروپیلن هستند.

نمودار زیر سهم مصرف پروپیلن در هریک از پایین دست‌های آن‌را نشان می‌دهد.

از پلی پروپیلن جهت تولید طیف گسترده‌ای از محصولات استفاده می‌شود که از جمله آنها عبارتند از:

- قالب تزریقی یا Injection Molding

بیشترین مورد استفاده پلی پروپیلن در این گرید است که در تولید و ساخت لوازم الکتریکی و الکترونیکی، کلاهک و سرپوش، چمدان، اسباب‌بازی، لوازم خانگی، صنعت اتومبیل و صنایع بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- الیاف Fibers

دومین مورد استفاده PP در این گرید است که در تولید الیاف به کار رفته در پشت فرش و زیلو به‌عنوان جایگزین در الیاف سیزال و کنف در موکت و نخ‌های گونی، الیاف non-woven، پارچه لباس‌های عایق گرما و سرما مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- فیلم و شیت Film/Sheet

کاربرد این نوع گرید پلی پروپیلن در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. این گرید در صنایع بسته‌بندی شیرینی و شکلات، سیگار، فیلم‌های گرافیک و چاپ، شیت‌های بسته‌بندی مواد غذایی که با حرارت شکل می‌گیرند، کاربرد فراوانی دارد.

- قالب بادی Blow Molding

این نوع گرید پلی پروپیلن در ساخت و تولید بطری‌ها و قوطی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- پایپ Pipe

کاربرد این دسته از پلی پروپیلن‌ها در تولید انواع لوله‌های فاضلاب، اگو و انواع کابل و سیم است.

در شکل زیر میزان مصرف پلی پروپیلن در هریک از کاربردهای آن قابل مشاهده است:

پروپیلن با توجه به کیفیت و خلوص معمولاً در سه گرید تولید و عرضه می گردد:

- گرید پلیمری با درجه خلوص 5.99 درصد

- گرید شیمیایی با درجه خلوص 96-90 درصد

- گرید پالایشگاهی با درجه خلوص  70-50 درصد

روش‌های مختلف تولید پروپیلن، به سه طبقه‌بندی عمده تقسیم می‌شوند که 2 طبقه اول به‌عنوان«روش‌هایی با بازدهی پایین پروپیلن"» و طبقه سوم به‌عنوان "«روش‌هایی با بازدهی بالای پروپیلن» شناخته می‌شوند.

الف) واحدهای کراکینگ با بخار: عموماً واحدهای الفین مبتنی بر خوراک نفتا و اتان هستند که همچنان بیشترین سهم در منابع تولید پروپیلن را دارند. در این واحدها پروپیلن به‌عنوان محصول جانبی تولید اتیلن، تولید می‌شود.

ب) کراکینگ کاتالیستی بستر سیال (FCC) در پالایشگاه‌های نفت خام: تولید پروپیلن در واحدهای FCC پالایشگاه‌های نفت خام، دومین منبع عمده عرضه پروپیلن در جهان است.

ج) مجموعه روش‌های به اصلاح «هدف-پروپیلن»: در این روش‌ها بازدهی تولید پروپیلن بالا بوده و در واقع محصول اصلی و یا تنها محصول تولیدی، پروپیلن است که شامل روش‌های زیر می‌باشند:

- هیدروژن زدایی از پروپان (PDH)

- تبدیل ذغال سنگ به پروپیلن (CTP)

- تبدیل ذغال سنگ به الفین (CTO)

- تبدیل متانول به پروپیلن (MTP)

- تبدیل متانول به الفین ها (MTO) که در این روش پروپیلن و اتیلن تولید می‌شوند.

- فرایند جانشینی متقابل (تبدیل اتیلن به پروپیلن)

- سایر روش‌های متفرقه شامل نظیر پیرولیز کاتالیستی، تبدیل داخلی اولفین‌ها، ..

با توجه به افزایش تقاضای مصرف پروپیلن در سال های گذشته و در آینده، شرکت‌های چند ملیتی تمرکز ویژه‌ای بر روی توسعه فرایندهای با بازدهی بالا داشته‌اند. دو روش تبدیل پروپان به پروپیلن (PDH) و همچنین تبدیل کاتالیستی متانول به الفین‌های سبک (MTO/P) با جدیت و سرعت قابل توجهی در کشور چین و البته با کمی تاخیر در منطقه آمریکای شمالی در حال به‌کارگیری است.

سهم روش‌های مختلف تولید پروپیلن در جهان در نمودار زیر قابل مشاهده است:

وضعیت مصرف پروپیلن در محصولات پایین دست آن در خاورمیانه، تفاوت زیادی با وضعیت جهانی دارد. نمودار زیر، میزان مصرف پروپیلن در هر یک از محصولات پایین دست آن در خاورمیانه را نشان می‌دهد.

منطقه خاورمیانه با ظرفیت 11 میلیون تن و تولید 9 میلیون تن در سال پروپیلن بعد از مناطق آسیای شمالشرقی (کشورهای چین، کره جنوبی، ژاپن و تایوان)، آمریکای شمالی و اتحادیه اروپا در جایگاه چهارم قرار دارد. چرا!

چنانچه ملاحظه می‌شود 91درصد از پروپیلن خاورمیانه در تولید پلی پروپیلن به‌کار گرفته می‌شود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این میزان در سال 2022 به 86درصد کاهش می‌یابد. دیگر محصولات پایین دست پروپیلن سهم بسیار کمی دارا هستند.

در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید پروپیلن ایران یک میلیون و ۱۱۵هزار تن در سال است که تمامی این ظرفیت مبتنی بر روش‌های با بازدهی پایین است. ۹۵ درصد پروپیلن تولیدی در کشور به پلی پروپیلن و تنها ۵ درصد آن نیز در مجتمع پتروشیمی شازند اراک به دو اتیل هگزانول تبدیل می‌شود. این در حالی است که سایر محصولات با ارزش موجود در زنجیره ارزش این ماده استراتژیک به دلایل مختلف از جمله نبود پروپیلن کافی در داخل کشور تولید نمی‌شوند.

چهار روش اصلی تولید پروپیلن با ارائه استدلال‌های فنی و اقتصادی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند و در نهایت یک چارچوب منطقی و یک استراتژی پیشنهاد خواهد شد.

روش اول تولید پروپیلن به روش پالایشگاهی (بازیابی جریان‌های پالایشگاهی در واحدهای FCC/RFCC/DCC)): تولید پروپیلن به روش پالایشگاهی چندان اقتصادی نیست و در واقع پروپیلن محصول اصلی پالایشگاه نیست بلکه محصول ثانویه است که چون خلوص آن کم است به آن کیمیکال گرید می‌گویند نه پلیمر گریدبنابراین باید این محصول در برج های جداکننده واحدهای الفینی وارد و پروپیلن از سایر ناخالصی‌ها جدا شود اگر بنا باشد برای این موضوع واحد جداسازی مجزا و مستقل ایجاد شود هزینه زیادی دارد بنابراین معمولاً از ظرفیت خالی برج‌های جدا کننده واحدهای الفین با خوراک مایع که برج جدا کننده پروپیلن از پروپان و سایر برج‌های جدا کننده را دارند استفاده می‌شود آن هم نه در مقیاس زیاد بلکه در مقیاس‌ پایین.

- روش دوم تولید پروپیلن: کراکینگ با بخار

در حال حاضر بخش عمده پروپیلن تولیدی جهان و کل پروپیلن ایران به‌این روش تولید می‌شود واحدهای پتروشیمی جم، امیرکبیر، مارون، شازند و تبریز به‌این شیوه پروپیلن تولید می‌کنند. در فرآیند کراکینگ با بخار خوراک‌های مایع از قبیل لایت اند، LPG، نفتا و رافینت وارد کوره‌های مایع می‌شوند. در دمای حدود 850 درجه و در معرض بخار مخلوط با DMDS پیوند ملکول‌های کربن شکسته می‌شود و محصولاتی از قبیل اتیلن 30 درصد، پروپیلن18 درصد بنزین پیرولیز 17درصد، رافینت برگشتی 15 درصد( شامل 45درصد 3-1 بوتادین و 55 درصد بوتان) ، cfo حدود 2 درصد، متان 16 درصد و هیدروژن حدود 2 درصد تولید می‌شوند. قیمت نیمی از این محصولات از قیمت ماده اولیه ارزان‌تر است با لحاظ قیمت حدود 450 دلار( متوسط خوراک‌های یاد شده) قیمت متوسط محصولات تولیدی عبارتند از اتیلن 750 الی 800 دلار- پروپیلن 750 دلار- رافینت برگشتی اگر بوتادین آن جدا شود قیمت بوتادین 900 دلار و مابقی برابر همان قیمت خوراک است (البته برای جداسازی بوتادین باید واحد بوتادین احداث شود که هزینه احداث آن بین 100 تا 200 میلیون دلار بر حسب ظرفیت تولید است)-بنزین پیرولیز قیمت آن حدودا معادل قیمت خوراک است- cfo نصف قیمت خوراک و متان و هیدروژن کمتر از یک سوم قیمت خوراک.

با توجه به این توضیحات، تولید پروپیلن از طریق کراکینگ خوراک‌های مایع چندان حاشیه سود مناسبی ندارد و معمولا ًحاشیه سود واحدهای الفین خوراک مایع کمتر از 10 درصد است و واحدهای خوراک مایع اراک و تبریز سودشان بیشتر از طریق واحدهای پایین دست الفین و تخفیف نرخ خوراک و برخی محصولات ارزشمند پلیمری حاصل می‌شود.

روش سوم تولید پروپیلن- روش جداسازی هیدروژن از پروپان یا PDH:

در این روش خوراک پروپان با خلوص حدود 95 درصد پس از گرم شدن در مبدل وارد کوره‌های پیش گرم می‌شود و دمای پروپان به حدود 630 درجه می‌رسد (در این دما کرکینگ یا شکستن ملکول پروپان اتفاق نمی‌افتد) پروپان داغ وارد رئاکتورهای سری می‌شود و در داخل رئاکتورها در معرض کاتالیست، دو هیدروژن پروپان جدا و به‌این ترتیب پروپان به پروپیلن تبدیل می‌شود اما در مرحله اول فقط 33.5 درصد از پروپان ورودی به رئاکتورها تبدیل به پروپیلن می‌شود و مابقی پروپان ورودی واکنش نداده به همراه پروپیلن از رئاکتورها خارج و پس از خنک سازی وارد برج‌های جداساز می‌شود و در برج D.P پروپان از پروپیلن جدا و  پروپیلن وارد مخزن پروپیلن می‌شود و پروپان واکنش نداده مجدد وارد کوره‌ها می‌شود و مجدد فرآیند قبلی تکرار و در نهایت کانورژن یا میزان تبدیل پروپان دریافتی به پروپیلن حدود 88درصد خواهد شد و12 درصد باقی مانده اتان و بوتان است که در واحدهای الفین خوراک مایع استفاده می‌شوند.

قیمت پروپان به‌طور متوسط حدود 350 دلار تحویل واحدهای PDH می‌شود و 88 درصد آن به پروپیلن تبدیل می‌شود که قیمت آن حدود 750 دلار است با لحاظ کانورژن یا ضریب تبدیل پروپان به پروپیلن حاشیه سود واحدهای PDH مناسب‌تر از همه روش‌های تولید پروپیلن است. هزینه احداث یک واحد PDH با ظرفیت 600 هزار تن در سال حدود 500 میلیون دلار است. مهمترین عوامل تعیین کننده در سودآوری این واحدها در مقابل واحدهای مشابه عبارتند از 1- نوع تکنولوژی 2- قیمت پروپان.

خاورمیانه بعد از آمریکا، دومین تولید کننده بزرگ پروپان است که حدود ۲۲درصد  تولید جهانی را در اختیار دارد. خاورمیانه با حدود ۲۰ میلیون تن صادرات در ۲۰۱۷، بزرگترین صادرکننده پروپان در جهان است. همچنین خاورمیانه پس از شمال شرق آسیا، ایالات متحده آمریکا و اروپای غربی، چهارمین مصرف کننده بزرگ پروپان در جهان است. حدود ۹۲درصد  پروپان تولیدی در خاورمیانه از طریق گاز طبیعی و تنها ۸ درصد  آن از طریق پالایشگاه نفت است. بیشترین پروپان تولیدی خاورمیانه برای صادرات مخصوصا به آسیا استفاده می‌شود. بخشی از آن نیز برای مصرف داخلی به‌عنوان خوراک صنعت پتروشیمی بالاخص به صورت مخلوط پروپان و بوتان. جدول زیر تولیدکنندگان خاورمینه و میزان تولید آنها طی سال‌های مختلف را نشان می‌دهد.

سال	ایران	عراق	کویت	قطر	عربستان سعودی	ترکیه	امارات	بقیه	مجموع
2010	4110	814	2200	4652	14167	228	3007	816	29994
2016	5249	913	2353	6177	14169	294	5528	692	35375

 

۶۲ در صد مصرف پروپان خاورمیانه در صنعت شیمیایی است. بزرگترین مصرف کننده خاورمیانه عربستان سعودی با حدود ۱۰ میلیون و پس از آن ایران با ۲.۵ و عراق با ۲.۲ میلیون تن مصرف در ۲۰۱۷ می‌باشند. با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای راه‌اندازی کامل فازهای پالایشگاهی پارس جنوبی و استحصال گازهای همراه نفت پیش‌بینی می‌شود حجم قابل توجهی پروپان در آینده نزدیک به تولید کشور عزیزمان افزوده شود.

در حال حاضر بخش عمده پروپان تولیدی کشور بدون این‌که ارزش افزوده و اشتغال و زنجیره تولید به دنبال داشته باشد به‌صورت خام صادر می‌شود و بخشی نیز به همراه بوتان به عنوان سوخت LPG در داخل مصرف می‌شود. ایران یکی از کشورهای مهم صادر کننده پروپان در جهان است این پروپان در واحدهای PDH چین به پروپیلن و پلی پروپیلن و ده‌ها محصول با ارزش افزوده بالا تبدیل و با قیمت‌های بیش از سه برابر صادر می‌شوند. مزیت ویژه‌ایران احداث واحدهای PDH است و تاخیرهای طولانی مدت در این حوزه در آینده قابل توجیه و دفاع نخواهد بود.

روش تولید پروپیلن از پروپان در آینده نزدیک روش وتکنولوژی غالب در جهان خواهد شد.

روش چهارم تولید پروپیلن از گاز متان: تولید پروپیلن از روشGTO یا MTO و GTPP

در این روش گاز متان در واحد متانول به متانول با خلوص بالا تبدیل می‌شود و متانول در واحد MTO به اتیلن و پروپیلن تبدیل می‌شود بیش از 70 درصد اتیلن و مابقی پروپیلن اما در واحد MTP متانول به پروپیلن تبدیل می‌شود و محصول ثانویه بنزین پیرولیز نیز تولید می‌شود. در این واحدها حدود سه تن متانول تبدیل به یک تن محصول اتیلن پروپیلن می‌شود و با توجه به قیمت متانول توجیه اقتصادی احداث واحد MTO برای مالک واحد MTO وابستگی بالایی به اطمینان به امکان فروش در بلند مدت و عدم نوسان بالای قیمت متانول دارد اگر سرمایه‌گذار واحد تولید کننده متانول مطمئن باشد قیمت متانول در 5 یا 10 سال آینده سقوط زیادی نخواهد داشت و مدت زیادی کمتر از 20 درصد بعلاوه قیمت تمام شده نخواهد شد در این صورت مالک واحد متانول در حال تولید توجیه اقتصادی و انگیزه زیادی برای احداث واحد MTO نخواهد داشت یعنی اگر قیمت متانول از 150 دلار به بالا نوسان داشته باشد و میانگین قیمت پنج ساله با لحاظ نوسانات قیمت حدود 180 دلار باشد مالک واحد متانول تمایل چندانی به احداث واحد MTO یا MTP نخواهد داشت مگر این‌که دولت مشوق‌های جذابی در قیمت خوراک جهت احداث واحد پائین دست اعمال نماید. تصور می‌شود میانگین قیمت متانول در پنج سال آینده کمتر از 180 دلار نباشد.

اما برای سرمایه‌گذارانی که تصمیم به احداث واحد متانول دارند و می‌خواهند بین احداث واحد متانول یا واحد MTO یا MTP تصمیم‌گیری نمایند چند نکته در تصمیم‌گیری آنها نقش تعیین کننده دارد که عبارتند از:

1- افزایش عرضه در بازار متانول ممکن است روی قیمت متانول اثر بگذارد لذا مطالعه دقیق بازار متانول و افزایش تولید جهان در 10 سال آینده و افزایش نیاز جهان در 10 سال آینده باید دقیق بررسی و تحلیل شود. در این تحلیل لازم است دقیقاً مشخص شود متانول به چه مصارفی خواهد رسید و آینده نیاز در این مصارف چه میزان افزایشی است. مثلاً اگر افزایش مصرف عمدتاً در واحدهای MTO چین و واحدهای فرمالین است لازم است میزان افزایش تقاضا در این حوزه ها دقیق بررسی شود.

2- قیمت تمام شده متانول در ایران کمتر از سایر کشورهای جهان است و دلایل آن هم عبارتند از قیمت مناسب‌تر گاز متان، قیمت برق مصرفی، قیمت اکسیژن مصرفی، هزینه نیروی انسانی ماهر و سایر هزینه‌های تولید لذا در هر شرایطی تولید کنندگان متانول ایران توان رقابت با سایر رقبای خود را دارند مگر این‌که وارد کنندگان از ابزارهای غیر متعارف از قبیل تعرفه و تحریم و غیره استفاده کنند.

3- هم اکنون وزرات نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی مجوز احداث واحد متانول بدون صنایع پائین دست را نمی‌دهد لذا گر تخفیف 30 درصدی در نرخ خوراک برای حداقل 10 سال تثبیت و قطعی شود احداث واحد‌های GTO نیز از توجیه اقتصادی مناسب برخوردار خواهد بود و تولید کننده بر اساس شرایط بازار می‌تواند نسبت به صادرات متانول یا اتیلن و پروپیلن تصمیم‌گیری نماید. یک واحد 1.65 میلیون تنی متانول سالانه 1.4 میلیارد متر مکعب گاز متان برای خوراک استفاده می‌کند که کل هزینه خرید خوراک متان بدون لحاظ تخفیف 30 درصد نسبت به گاز متان تحویلی به واحدهای مشابه پتروشیمی حدود 140 میلیون دلار می‌شود و با تخفیف حدود 98 میلیون دلار یعنی سالانه حدود 40 میلیون دلار تخفیف خوراک متان در سال اختصاص می‌یابد از طرف دیگر در واحد GTO یا GTP خوراک 98 میلیون دلاری به 550 هزار تن محصول به ارزش کل 410 میلیون دلار در سال تبدیل می‌شود البته هزینه احداث واحد GTO زیاد است و برای احداث واحد ذکر شده باید جمعاً 900 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرد بدون لحاظ واحدهای یوتیلیتی و واحد تولید اکسیژن لذا حجم سرمایه‌گذاری بالا است و حجم سرمایه‌گذاری این روش برای تولید همان میزان اتیلن یا پروپیلن نسبت به واحد یک میلیون تنی الفین با خوراک مایع یا واحد 600 هزار تنی PDH حدود 50 درصد بیشتر است اما چون خوراک ارزان‌تر است با نگاه بلند مدت مثلا با نگاه بازگشت سرمایه بالای ده سال توجیه‌پذیری آن مناسب‌تر خواهد شد.

مزیت واحدهای GTOنسبت به واحدهای الفین و PDH هزینه کمتر خوراک و در نتیجه هزینه کمتر تولید است اما حجم سرمایه‌گذاری برای تولید میزان مشابه اتیلن یا پروپیلن خیلی بالاتر است و تنها برای سرمایه‌گذارانی در ایران جذابیت دارد که بتوانند وام ارزی با بهره کم و تخفیف ویژه در نرخ خوراک دریافت نمایند.

حال سؤال این است که اگر MTO توجیه اقتصای ضعیفی در ایران دارد چرا این همه واحد MTO در نقاط مختلف جهان در حال احداث هستند؟ یا اگر واحدهای MTO توجیه اقتصادی کمی دارند چرا شرکت‌های چینی و آمریکایی پی در پی در حال احداث واحدهای  MTO و CTO(استخراج متان از ذغال سنگ و تبدیل آن به الفین) هستند و تا کنون تعداد قابل توجهی واحد MTO در چین و سایر نقاط جهان احداث شده و طی 10 سال آینده واحدهای MTO حدود 20 درصد متانول تولیدی جهان را به خود اختصاص خواهند داد. یعنی بیش از 20 میلیون تن از متانول تولیدی جهان در واحدهای MTO مصرف خواهد شد. در حال حاضر واحدهای MTO سالانه 12 میلیون تن متانول مصرف می‌کنند هر واحد MTOبا ظرفیت 550 هزار تن محصول سالانه ۱.۶ میلیون تن متانول مصرف می‌کند با توجه به پیش‌بینی منابع مختلف معتبر مصرف واحدهای MTO طی 10 سال آینده به 20 بیش از میلیون تن می‌رسد یعنی حدود 13 واحد MTO احداث می‌شود و معنای آن این است که بین 8 تا 10 میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری خواهد شد. سرمایه‌گذاری در واحدهای GTO توجیه اقتصادی مناسب ‌ری نسبت به MTO دارد (یعنی سرمایه‌گذار نخواهد متانول را از شرکت دیگری خریداری کند خودش مستقیماً گاز متان را به متانول تبدیل و متانول را در واحدMTO استفاده کند) خصوصاً در کشوری چون ایران که گاز متان وافر ارزان قیمت وجود دارد و توجیه اقتصادی مناسبی خواهد داشت مشروط به‌این‌که‌ این سرمایه‌گذاری با وام‌های بلند مدت کم بهره انجام شود.

شرکت‌های چینی و غیره برای احداث یک واحد CTO با ظرفیت 550 هزار تن اتیلن و پروپیلن حدود یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند و حاشیه سود این واحدها با خوراک 15 تا 18 سنتی متان کمتر از 10 درصد می‌شود. غالباً شرکت‌های چینی گاز متان را از ذغال سنگ استحصال می‌کنند و ضمن تولید کک گاز متان نیز تولید می‌کنند. و کک با خلوص و قیمت بالا را به شرکت‌های فولادی و غیره می‌فروشند و از گاز متان در کنار سوخت برای توسعه صنعت پتروشیمی بهره‌برداری می‌نمایند. چرا چنین سرمایه‌گذاری کلان با حاشیه سود کمی را انجام می‌دهند؟ دلیل آن این است که‌این سرمایه‌گذاران حداکثر 15 درصد از سرمایه را خود تامین می‌کنند و مابقی از طریق بانک‌ها با بهره حدود 5 درصد تامین می‌شود و دوره حداقل پنج ساله برای باز پرداخت اقساط وام از زمان بهره‌برداری واحد تولیدی لحاظ می‌گردد.

از طرف دیگر دولت از این شرکت‌های سرمایه‌گذار به دلیل سفارش ساخت تجهیزات به کارخانه‌های داخل کشورشان و اشتغال وتوسعه ناشی از آن حمایت می‌کند و سیاست‌های دولت در این حوزه قابل اتکا و پایدار است. حتی اگر حاشیه سود سرمایه‌گذاری کمتر از 10 درصد باشد دولت چین و برخی کشورهای مهم دیگر از این‌گونه پروژه‌های زیر بنایی که نیاز کشور به متانول، پروپیلن و اتیلن را تامین می‌کند و در زیر شاخه‌های این 2 محصول ارزشمند میلیو‌ن‌ها شغل ایجاد می‌شود حمایت جدی می‌کنند چرا که استراتژی مشخص و جامعی در این حوزه ها دارند.

یکی از بهترین شیوه‌ها برای سرمایه‌گذاری در این حوزه آن است که پروژه به‌صورتEPC به شرکت معتبر بین‌المللی واگذار و آن شرکت خود مکلف به تامین فاینانس باشد در مقابل بانک مرکزی این سرمایه‌گذاری را تضمین و طی قراردادهای بین‌المللی حداقل ۷۰ درصد محصول طرح تا زمان بازپرداخت اصل و بهره سرمایه‌گذاری به شرکت سرمایه‌گذار اختصاص یابد برخی از پتروشیمی‌های موجود در سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۴ به همین شیوه احداث و راه‌اندازی شدند. متاسفانه با تحریم گسترده‌ ایران امکان این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها از بین رفته و ده‌ها میلیارد دلار مزیت سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی که مزیت ویژه‌ ایران برای رشد و‌ شکوفایی اقتصادی است را از دست داده‌ایم.

اما در چین و آمریکا و بسیاری کشورهای دیگر از این شیوه جذاب برای سرمایه‌گذاری‌های کلان استفاده می‌شود. چگونه می‌توان سرمایه‌گذاری در واحد ای MTO را برای واحدهای متانول موجود و سرمایه‌گذاری‌های آتی جذاب نمود:
۱- تضمین سرمایه‌گذاری خارجی توسط بانک مرکزی با دریافت اطمینان لازم و‌ مدارک قابل اتکا از سرمایه‌گذار

۲- تخفیف نرخ خوراک حداقل ۳۰ درصد به مدت ده سال

۳- عدم دریافت هزینه خوراک از سرمایه‌گذار در دوره پنج ساله بازپرداخت وام و تقسیط قیمت خوراک این پنج سال در پنج سال دوم بهره‌برداری

جمع بندی:

برای کشوری چون ایران که تا ده‌ها سال دارای ذخایر و تولید محصول ارزشمند پروپان است و سالانه بیش از 10 میلیون تن پروپان در کشور تولید خواهد شد منطقی‌ترین سناریو جهت تولید پروپیلن احداث واحدهای PDH است هزینه سرمایه‌گذاری ثابت جهت تولید هر تن پروپیلن در واحدهای PDH حدود 50 درصد کمتر از واحدهای GTO است اما هزینه‌های جاری واحدهای GTP در ایران حدود 30 درصد کمتر از هزینه عملیاتی واحدهای PDH برای تولید هر تن پروپیلن است.

بنابراین با نگاه بازگشت سرمایه کوتاه مدت مثلا تا پنج سال و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری واحدهای PDH جذابیت بیشتری دارند نسبت به GTP و MTO دارند اما اگر استراتژی بازگشت سرمایه 10 ساله با استفاده از منابع بانکی با بهره کم مد نظر باشد و سرمایه‌گذار بتواند با 20 درصد آورده و دریافت 80 درصد مابقی از طریق وام با بهره کم و دوره بازگشت 5 سال بعد از بهره‌برداری، سرمایه‌گذاری نماید احداث واحدهای GTOو MTO جذابیت سرمایه‌گذاری بالایی خواهند یافت خصوصاً برای کشوری چون ایران با خوراک متان فراوان و سایر امتیازهای سرمایه‌گذاری.

سایر روش‌های تولید پروپیلن در بلند مدت قابل رقابت با تکنولوژی های PDH و MTO نخواهند بود. سودآورترین و منطقی ترین شیوه تولید پروپیلن در ایران  استفاده از تکنولوژی PDH است لذا توصیه می‌شود دولت استراتژی جامع مد نظر خود که در برگیرنده آخرین تحلیل‌ها و مطالعات عمیق کارشناسان مجرب و مدیران با تجربه و کارشناس این حوزه است را تصویب و تمامی بخشنامه‌ها و آئین نامه‌های لازم تهیه و به بانک مرکزی، گمرک، وزارت نفت، سازمان امور مالیاتی و همه دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شوند و حتی چنانچه ضرورت دارد این استراتژی جامع در مجلس شورای اسلامی مصوب و به عنوان قانون با لحاظ تمامی ظرافت‌های آن ابلاغ گردد در این صورت بستر برای سرمایه‌گذاری حداقل 10 میلیارد دلاری در تولید پروپیلن با استفاده از تکنولوژی‌های PDH و GTO و احداث صنایع و زیر شاخه‌های بسیار متنوع و با ارزش آن فراهم خواهد گردید.

موارد یاد شده مزیت‌ها و فرصت‌های ویژه کشور ایران برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار و ایجاد اشتغال مولد است. عدم اقدام جدی و اتلاف زمان منجر به سرمایه‌گذاری سایر کشورها و از دست دادن فرصت‌ها خواهد شد. کمتر حوزه سرمایه‌گذاری به اندازه احداث واحدهای PDH برای ایران جذابیت دارد و عدم اقدام منجر به از دست دادن این فرصت و مزیت ارزشمند برای توسعه و رشد اقتصاد کشور خواهد شد.

 

 * مدیرعامل سابق پتروشیمی جم