◄ نجات از باتلاق پروژه‌های ناکارآمد عمرانی، ناترازی سوخت و خودرو

عباس قربانعلی بیک:  رهبر معظم انقلاب: بعضی هستند دلسوز نظام، علاقه مند به نظام اسلامی و به انقلاب، امّا گاهی غفلت می کنند، بی دقتی می کنند ...، برای اینکه خواسته ها و مطالبات بزرگ تحقّق پیدا بکند، باید بامردم، با صاحبان فکر، با افکار عمومی مردم مطرح بشود (تین 254407).

و در پیام نوروز 1402فرمودند: ما نقاط معیوب داریم، بخش های ضعیف داریم، ضعف هایی داریم؛ این ضعف ها را باید شناسایی کنیم.

گاهی در قانون بودجه سالانه در مجلس، هزینه های قطعی تصویب می شود و درآمدهای غیر قطعی در مقابل آن قرار داده می شود؛ که این منجر می شود به کسری بودجه؛ کسری بودجه هم همچنان که گفتیم، یکی از بلاهای بزرگ اقتصادی است (14020101). 

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارش راهبردی خرداد 1403 با موضوع "طرح های نیمه تمام بخش حمل و نقل ...": ... در نتیجه روند فعلی، سرمایه گذاری های کلان دولت که می توانست صرف توسعه زیرساخت های ارزش آفرین و دارای بازدهی اجتماعی بالا شده و به کاهش کسری بودجه کمک کند، در عمل ... طولانی مدت، منجمد و بلااستفاده شده است (تین 291318).

مجتبی لشکربلوکی: آمریکا با وجود تلفات انسانی و هزینه های مالی سنگین، به مدت طولانی در جنگ ویتنام باقی ماند. سیاست مداران آمریکایی به دلیل پول هایی که خرج کرده و سربازانی که از دست داده بودند و نگرانی از دست دادن اعتبار، از خروج سریع امتناع کردند، این جنگ تا 1975 ادامه یافت. در این بیست سال ۶ رئیس جمهور از دو حزب آمدند و رفتند.

تداوم پروژه هواپیمای کنکورد؛ دولت های بریتانیا و فرانسه با وجود افزایش هزینه ها و کاهش توجیه اقتصادی، به پروژه جت مافوق صوت کنکورد ادامه دادند، با اینکه می دانستند که این پروژه دیگر سودآور نیست. این پروژه به ضررهای مالی هنگفت منجر شد.

تحلیل و تجویز راهبردی: چرا سیاست گذار تا زانو در گل سیاست احمقانه می رود؟ ریشه آن را می توان در مفهوم هزینه های ریخته شده (Sunk Cost) شناسایی کرد یعنی زمانی که افراد یا سازمان ها یا کشورها به دلیل منابعی که خرج کرده اند، دلشان نمی آید از چیزی که برایش پول خرج کرده اند یا زمان گذاشته اند دست بکشند حتی اگر ادامه آن زیانده و غیرمنطقی باشد. 

با ریشه یابی به موضوعات جالبی می رسیم. فعلا به دو مورد اشاره کنم: گرایش نفرت از زیان Loss Aversion؛ ما نسبت به زیان بسیار حساسیم. از دست دادن چیزی که قبلاً داشته ایم، از نظر روانی آسیب بیشتری ایجاد می کند تا به دست نیاوردن چیزی جدید. تشدید تعهدات Escalation of Commitment: افراد یا سازمان ها، حتی با وجود شواهد جدید، تمایل دارند به تصمیمات قبلی خود پایبند بمانند. این رفتار ناشی از فشار اجتماعی، نیازبه اثبات توانایی، یا ترس از قضاوت دیگران یا بی اعتبار شدن است.

سه راهکار برای آنکه پایمان در گل گیر نکند: تمرکز بر خالص منافع امروز به بعد: به جای محاسبه هزینه هایی که پرداخته ایم و تمام شده، تصمیمات خود را بر اساس خالص منافع آینده (منافع از این لحظه به بعد منهای هزینه از این لحظه به بعد) بنا کنید.

تعریف معیارهای خروج از سیاست/پروژه: هیچ سیاستی و تصمیمی برای همه حالات و زمان ها درست نیست. بنابراین پیش از آغاز هر پروژه/تصمیم/سیاست، شرایطی که در آن باید از ادامه آن صرف نظر کرد را به وضوح تعریف کنید تا تصمیمات بدون دکمه خاموش نداشته باشید. قداست زدایی از سیاست/تصمیم/پروژه: آنچه مهم است فقط و فقط و فقط سعادت عمومی است.

یکی از مشکلات راه آهن، هزینه نگهداری 4 هزار کیلومتر خطوط کم بازده احداث شده است (انتقاد رئیس مجلس، تین 263554).

اگر این پروژه ها به موقع متوقف و منابع برای اقتصاد راه آهن هزینه می شد سهم ریلی افزایش و وابستگی کم می گشت (تین 259884). 

این مشکل در حمل و نقل هوایی و فرودگاه های متروکه و ... هم خسارات زیادی به اقتصاد کشور وارد کرده است (تین 291173).

سازمان برنامه با رویکرد طبقه بندی خطوط ریلی، فرودگاه ها ... نه تنها می تواند هزینه و زمان طرح های عمرانی را کاهش دهد بلکه می تواند تمایل بخش خصوصی برای مشارکت در زیربناها را افزایش و بودجه را از باتلاق پروژه های عمرانی نجات دهد (تین 291318). 

سیاست سوخت ارزان از سیاست های پیش از انقلاب بود که به دلیل مشکلات اقتصادی دوران دفاع مقدس و حتی پس از تصویب قانون هدفمندی یارانه ها ادامه یافت و سیاست خودرو گران با هدف حمایت از تولید داخل مکمل آن گردید. این دو سیاست نه تنها سبب ناترازی انرژی و رواج سفته بازی شده بلکه صنعت خودرو را به یک صنعت زیانده تبدیل کرده است (تین 261138).