◄ دستاوردهای بازسازی 50 دستگاه لوکوموتیو آلستوم در بخش حمل و نقل گروه مپنا

یادداشت وارده: 

مقدمه: توافق نامه اولیه برای تامین لوکوموتیو در سفر آقای دکتر سید محمد خاتمی رئیس جمهور ایران به فرانسه در سال 1378 امضا شد. مذاکره بین کارشناسان فنی راه آهن و شرکت آلستوم نهایتا به یک لوکوموتیو Co-Co در یک نوع مسافری و دو نوع باری در ابعاد مشابه منتهی شد. نوع رایج این لوکوموتیو در ناوگان ایران یک لوکوموتیو باری به وزن 123 تن و بار محوری 20.5 تن بر محور و سرعت 110 کیلومتر بر ساعت است. این لوکوموتیو مجهز به یک موتور 4000 اسب بخار با عنوان ( RK 215 T 16) ساخت شرکت روستون ( RUSTON )  با سرعت دورانی اسمی 1000 دور در دقیقه است. لوکوموتیو های شرکت آلستوم به تعداد 100 دستگاه با انتقال تکنولوژی در شرکت واگن پارس اراک ساخته و در اوایل دهه 80 به ناوگان لوکوموتیو های راه آهن جمهوری اسلامی پیوستند.

مشکلات در بهره برداری: با شروع بهره برداری، مشکلات عدیده ای از جمله در تامین قطعات موتور این لوکوموتیوها مشاهده شد. پایه این موتور یک موتور دریایی با کاربرد محدود در شناورها است که شرکت آلستوم آن را برای ایران سازگار کرده بود. بعد از اینکه روستون به تملک شرکت  MAN در آمد، مالک جدید از ادامه تولید موتور RK 215 T 16 منصرف شد و ارائه خدمات پس از فروش آن را متوقف کرد. موتور این لوکوموتیو مشابه و نظیر دیگری چه در صنعت ریلی و چه در شناور های دریایی نداشت و لذا این تصمیم MAN بلافاصله بر فرایند بهره برداری از لوکوموتیو ها در ایران اثر گذاشت و تعداد زیادی از این لوکوموتیو ها به دلیل مشکلات موتوری قبل از اینکه کارایی مناسبی از خود بروز بدهند از سرویس خارج شدند‌، حال آن که سایر زیر سیستم های این لوکوموتیوها با مشکل حادی مواجه نشدند. به نظر می رسد در مرحله مذاکرات فنی‌، در انتخاب موتور و پیش بینی تامین قطعات یدکی آن هوشمندی لازم به خرج داده نشد. مهمترین هنر و مهارت در صنعت ماشین سازی‌، انتخاب زیر مجموعه ها بر پایه " تامین محوری" است به معنای نگاه دور اندیشانه برای تامین مجموعه ها و خدمات پس از فروش در طول عمر ماشین که این مهم در انتخاب این موتور مد نظر قرار نگرفت.

ضرورت بازسازی: پس از سال ها بلاتکلیفی و خروج از گردش این لوکوموتیو ها، بخش حمل و نقل گروه مپنا برنده مناقصه ای  از سوی راه آهن ج.ا.ا. (در سال 1395) برای بازسازی 50 دستگاه از این لوکوموتیوها در قالب روشROO ( Rebuild  Operation Ownership) شد. در این قرار داد مقرر است که پس از تنفیذ قرار داد‌، لوکوموتیو ها در اختیار برنده مناقصه قرار داده شده، بازسازی شده و به بهره برداری واگذار شوند و منافع بهره برداری آنها بین طرفین به نسبت مشخص تقسیم شود و نهایتا پس از 15 سال‌، مالکیت لوکوموتیو ها به گروه مپنا انتقال یابد. 

به دلیل اهمیت موضوع‌، بخش حمل و نقل گروه مپنا سازماندهی جدیدی برای تمرکز بر این پروژه و انجام پروژه های مشابه ایجاد نمود. 

به دلیل عمر بالای لوکوموتیو های کنار گذاشته شده و مدت طولانی توقف آنها در دپو های راه آهن‌، اکثر این لوکوموتیو ها قابل تعمیر و اصلاح نبودند. گروه مپنا با اسکلت هایی مواجه شد که فاقد زیر مجموعه های اصلی بودند. تعداد زیادی از آنها بدون پوسته موتور( بلوکه موتور)، شاتون، توربوشارژ، سیستم کنترل، ترکشن موتور‌، ژنراتور و سیستم کنترل و سیستم ترمز تحویل شدند. این قطعات/ مجموعه ها به عنوان قطعه یدکی بر روی دیگر لوکوموتیو ها استفاده شده بودند.

فعالیت های بازسازی و چالش ها: با علم به عدم امکان خرید قطعات از منابع تامین قبلی‌، شرکت مهندسی و ساخت لوکوموتیو مپنا (  MLC ) چاره ای جز بازسازی قطعات و یا سفارش گذاری برای ساخت آنها نداشت. خرید قطعات از بازار خارج از کشور‌، به فرض موجود بودن‌، با مانع تحریم مواجه بود. به همین منظور قبل از هر اقدام‌، به همت مهندسان خبره این شرکت‌، برای همه قطعات/زیر مجموعه ها نقشه و مدارک مهندسی تهیه گردید. این قدم اول برای کسب دانش فنی است. در حدود 80 درصد از زیر مجموعه ها به دلیل اسقاط بودن امکان بازسازی نداشتند و با توجه به محدودیت در تامین لاجرم باید ساخته می شدند. با تکیه بر نقشه های دقیق تهیه شده و مهندسی انجام شده بر روی قطعات/ زیر مجموعه ها، به تعداد زیادی از شرکت ها در داخل و خارج از کشور سفارش ساخت داده شد. آماده کردن هر کدام از این مجموعه ها و رساندن به خط مونتاژ مستلزم شناسایی و ارزیابی سازندگان‌، انجام فرایند مذاکره فنی و عقد قرارداد و تامین مالی و نظارت حین ساخت و کنترل کیفیت و تحویل گیری قطعه نهایی و حمل و نقل و انبار داری و مونتاژ روی لوکوموتیو است. 

مهمترین مجموعه در موتور‌، پوسته ( بلوک ) موتور است که بر اساس نقشه های مهندسی تهیه شده‌، سفارش داده شد اما با تیراژی بالاتر از نیاز پروژه؛ به این هدف که هم قیمت تمام شده سرشکن شود و هم مازاد بر نیاز پوسته موتور برای پشتیبانی تعمیر و نگهداری موجود باشد؛ اصولا سفارش ساخت قطعات برای تیراژ 50 دستگاه لوکوموتیو برای اکثر سازندگان جذاب نیست. همین سیاست در مورد تولید میل لنگ و شاتون و میل بادامک و توربین و ژنراتور و ترکشن موتور و سایر زیر سیستم ها پی گرفته شد و هم اکنون شرکت MLC  انبار قابل توجهی از قطعات موتور RK 215 T 16 و سایر زیر سیستم های این لوکوموتیو را در اختیار دارد که می تواند برای تامین قطعات یدکی آلستوم های راه آهن ( 49 دستگاه خارج از این قرار داد) نیز به کار آیند. با توجه به اشراف مهندسی کارشناسان شرکتMLC‌، امکان تجدید سفارش ساخت برای همه قطعات مورد نیاز فراهم است.  

بدیهی است که با این حجم کار که قبلا در صنعت ریلی کشور سابقه نداشته است و با توجه به مضیقه تامین‌، تحویل اولین لوکوموتیو به تاخیر بیفتد. همچنین باید به تغییرات شدید نرخ ارز در سال های اجرای پروژه توجه داشت که گروه مپنا از محل منابع خود این اختلاف قیمت را جبران کرده و از این بابت مدعی راه آهن نشده است. 

علی رغم چالش های فوق الذکر، اولین مجموعه لوکوموتیو بازسازی شده ( دو دستگاه) پس از طراحی و مهندسی و تامین و تکمیل در سال 1398 تحویل راه آهن گردید و تاکنون 22 دستگاه تحویل شده است.

دست آورد ها: کار بزرگ انجام شده در بخش حمل و نقل مپنا تسلط بر منطق سیستم کنترل و سیستم ترمز و ساخت داخل کامل آنها است . 

بزرگترین دستاورد این پروژه برای گروه مپنا و صنعت حمل و نقل ریلی کشور کسب دانش فنی تولید لوکوموتیو 4000 اسب است که در تولید لوکوموتیوهای جدید کار گرفته می شود. گرایش به سمت تولید لوکوموتیو 4000 پاسخی بود به نیاز مشتریان ( شرکت های حمل و نقل ریلی).

دستاورد دیگر این پروژه فعال کردن تعداد زیادی از صنعتگران منتخب کشور اعم از شرکت های عضو گروه مپنا و شرکت های بیرون از گروه و افزایش قابلیت های مهندسان کشور در تولید لوکوموتیو و زیر مجموعه های آن است. 

شایان ذکر است که در چنین کار بزرگی ممکن است کاستی هایی در کار مشاهده شود و قطعاتی که بازسازی شده اند خوب کار نکنند که به کمک و همت کارشناسان گروه همه آنها قابل اصلاح هستند. برجسته کردن این اشکالات جزیی که به راحتی قابل رفع هستند در مقابل کار شگرف جذب و کسب دانش فنی ساخت لوکوموتیو 4000 اسب بخار کمال بی انصافی است. نباید عملکرد اولین سری از یک مجموعه لوکوموتیو بازسازی شده را با لوکوموتیو های نو که جدیدا خریداری و به سرویس واگذار شده اند مقایسه کرد. این در حالیست که گروه مپنا فقط به بازسازی 50 دستگاه اکتفا نکرده، نهضتی را برای داخلی سازی حداکثری لوکوموتیو راهبری کرده‌، دانش فنی طراحی و تولید لوکوموتیو 4000 اسب را بومی کرده و به ساخت لوکوموتیو کاملا ایرانی موفق شده است. 

نگهداری از لوکوموتیو های بازسازی شده: علاوه بر سرمایه گذاری هنگفت مالی و انسانی برای تحقیق و توسعه و تامین و با وجود فشار تامین نقدینگی و تورم که هزینه مالی پروژه را افزایش می دهد، هزینه نگهداری لوکوموتیو ها در بهره برداری نیز بر عهده گروه مپنا است و مپنا متعهد به رفع نقص و بازگرداندن لوکوموتیو ها به سرویس است بدون آن که هزینه ای بر عهده راه آهن باشد. این در حالی ست که راه آهن برای تعمیر و نگهداری 49 دستگاه لوکوموتیو متعلق به خودش پیمانکار استخدام کرده و عده زیادی را به کار گرفته و هزینه زیادی بابت آن (با آماده به کاری کمتر از لوکوموتیو های بازسازی شده) می پردازد.  

جمع بندی : 

الف) بخش حمل و نقل گروه مپنا در حال احیای لوکوموتیو هایی است که در حدود یک دهه خارج از سرویس بوده اند و آنها را برای خدمت رسانی در شبکه حمل و نقل ریلی به سرویس باز می گرداند.

ب) بخش حمل و نقل گروه مپنا پیگیر رفع عیوب لوکوموتیو های بازسازی شده است. 

پ) بخش حمل و نقل گروه مپنا در تداوم اجرای این پروژه موفق به مهندسی و بومی سازی لوکوموتیو 4000 اسب بخار شده است. 

ت) بخش حمل و نقل گروه مپنا توانایی تداوم خدمت رسانی به راه آهن ج.ا.ا. و صنعت حمل و نقل ریلی کشور از جمله بازسازی 49 دستگاه لوکوموتیو دیگر آلستوم را دارد.