◄ نه به تصادف با نه به سیل، نه به سقوط و نه به زلزله چه تفاوتی دارد؟

 عباس محمودآبادی: در هفته های پایانی سال 1403 شمسی پویشی تحت عنوان نه به تصادف در کشور راه اندازی شده و تقریباً تمامی رسانه های دیداری و شنیداری نیز به تبلیغ آن می پردازند. از محتوای تبلیغات و همچنین نحوه حمایت مسئولان دولتی از پویش چنین بر می آید که رئیس جمهور محترم نیز از پویش حمایت نموده اند. این که جایگاه ریاست جمهوری ایجاب می نماید که ایشان خواسته هایی از عموم مردم داشته باشند، کاملاً قابل درک است اما این که افرادی در جایگاه متخصص به چنین موضوعاتی روکش تخصصی بپوشانند، غیرقابل انتظار می نماید. مطلب پیش رو خطاب به متخصصان و دست اندرکاران حمل و نقل تدوین شده است که اعلام نماید که اولاً تصادف رانندگی در ماهیت خود یک معلول است و با نه گفتن به آن، رخت برنمی بندد و ثانیا جایگاه تخصص در هر امری در مبانی خود باید با اصل استقلال رأی همراه باشد، در غیر این صورت نمی توان به آن مفهوم تخصص را تلقی نمود.

اگر به داستان های کهن ایرانی دقت کنید، آمال و آرزوهایی نظیر کشف یک گنج بزرگ در یک منطقه دورافتاده یا عروسی دختر پادشاه با پسر یک کشاورز فقیر در روستایی کوچک در داستان های موصوف به وفور تکرار شده اند که الزاماً هم قرار نبوده است واقعیت داشته باشند و از این رو افسانه نام گذاری شده اند. این گونه از داستان ها این مفهوم را می رسانند که اجداد و پیشینیان ما همواره در آرزوی رسیدن به دستاوردهایی بزرگ از طریق شانس و اقبال بوده اند و این فرهنگ را تا حدودی به نسل های بعدی خود هم منتقل نموده اند. پویش نه به تصادف نمونه ای از چنین رویکردی است که به نظر می رسد امکان انجام اقدامات حرفه ای و تخصصی در برنامه های ایمنی وجود ندارد و باید با آرزوی کاهش تصادفات از طریق پویش نه به تصادف به پیشواز سال جدید رفت. از منظر تخصصی، رسیدن به دستاوردهای بزرگ نظیر ارتقای سطح ایمنی ترافیک در یک کشور به شانس و اقبال وابسته نیست و باید با اجرای برنامه های حساب شده حاصل گردد. 

آنچه که در ادبیات موضوع ایمنی ترافیک و حمل و نقل در قالب پویش (Awareness Campaign) مطرح و مشاهده می شود، عموماً پویش های اطلاع رسانی است. اساس پویش های ایمنی بر این اصل استوار هستند که اقداماتی برای ارتقای ایمنی ترافیک در جریان است یا در نظر است که به مورد اجرا گذارده شود و از طریق پویش های اطلاع رسانی، موضوع به اطلاع کاربران می رسد. به عنوان مثال در برنامه های ایمنی ترافیک مقرر شده است که تغییراتی در محدودیت های سرعت اعمال گردد یا روش نظارتی آن بهبود یابد، موضوع از طریق پویش ها به کاربران اطلاع رسانی می شود. نکته قابل توجه آن است که راه اندازی همین پویش ها نیز در قالب یک برنامه جامع ارتقای سطح ایمنی صورت می گیرند و اثربخشی آنها نیز با ساختاری تخصصی و دوره های زمانی تعریف شده و محاسبه شاخص های مربوطه مورد ارزیابی واقع می شوند.

متخصصانی که به مقوله ایمنی ترافیک آشنایی دارند، به این نکته توجه دارند که تصادفات وسایل نقلیه در ماهیت خود معلول عوامل دیگری هستند. تصادفات رانندگی و پیامدهای جانی و مالی ناشی از آنها حاصل زنجیره ای از تخلفات، اشتباهات، عملکردهای نادرست، زیرساخت های نامناسب، وسایل نقلیه دارای نقص و ناایمن و ... است که باید مدیریت شوند تا معلول رخ ندهد. در واقع تصادف، در ماهیت خود یک معلول است و به این که در نگاه تخصصی به معلول نه گفته شود، چه جایگاهی را می توان از نظر تخصصی برای آن قائل شد، مشخص نیست. به همین دلیل است که با وجود امکان دستیابی کشورهای پیشرفته به برنامه های ارتقای ایمنی، موضوع تحلیل عمقی حوادث (In-Depth Crash Investigation) توسط نهادهای تخصصی در دنیا انجام می شود تا عوامل بروز حادثه شناسایی و راهکارهایی به مورد اجرا گذارده شود که حوادث تکرار نشوند وگرنه حمله کردن و نه گفتن بدون عمل به معلولی تحت عنوان تصادف رانندگی، باعث عقب نشینی آن نمی شود. 

در حوزه اهمیت زیرساخت ها در ایمنی حمل و نقل، مثالی معروف در ادبیات موضوع فعالیت های ارتقای سطح ایمنی حمل و نقل وجود دارد که اشاره می نماید در طراحی ساختمان های بلند، ابتدای ورودی بالکن تابلوی نشان دهنده خطر سقوط را نصب نمی کنند بلکه با نصب تجهیزات فیزیکی (نرده و حفاظ) مانع افتادن افراد از بالکن می شوند. این موضوع در تمامی دستورالعمل های صدور تاییدیه پایان کار ساختمان وجود دارد و از هیچ سازنده ای نیز انتظار ندارند که با راه اندازی پویش نه به سقوط، بالکن را به حالت غیرایمن رها نماید. سقوط افراد از بالکن، معلول زنجیره ای از بی توجهی و عدم رعایت دستورالعمل های ساخت منازل است که باید مدیریت شوند. به همین صورت جلوگیری از بروز حوادث رانندگی نیز نیازمند سرمایه گذاری در احداث و نگهداری زیرساخت های مناسب حمل و نقل است که باید بر اساس برنامه های دقیق به مورد اجرا گذارده شوند.

موارد متعددی در زندگی مردم رخ می دهد که خساراتی به آنها وارد می نمایند. زمانی که بخش های بالادست رودخانه ها از پوشش جنگلی و جذاب باران به ساختمان و شهر تبدیل می شوند و مجوزهایی برای احداث ساختمان یا راه در معبر رودخانه ها صادر می گردد یا افرادی به صورت غیرمجاز در حریم رودخانه ها منازل مسکونی احداث می نمایند، وقوع سیلهای مخرب کاملاً قابل پیش بینی است که نمونه هایی از آن در سالیان قبل در بعضی از شهرهای کشور اتفاق افتاده است. افرادی که در معرض سیل قرار گرفته اند و ممکن است زندگی خود را هم از دست داده باشند، طبیعتاً در مورد عدم راه اندازی پویش نه به سیل احساس تأسف به خود راه نمی دهند بلکه به این نکته فکر می کنند که باید چه اقداماتی صورت می گرفت و از چه اقداماتی جلوگیری به عمل می آمد که چنین حادثه ای رخ ندهد. به عنوان مثال دیگر، اگر در منطقه ای گسل های فعال وجود دارند، پویش نه به زلزله راه اندازی نمی شود بلکه ساختمانها را در مقابل زلزله مستحکم می نمایند. خلاصه آن که بروز خسارت قابل توجه بروز سیل و زلزله که هر دو معلول بی توجهی به نظام رفتاری و ساختار طبیعت هستند، با پویش نه به هر کدام قابل مدیریت نیستند. 

در پایان باید اظهار داشت که پویش نه به تصادف با نه به سقوط، نه به سیل و نه به زلزله هیچ تفاوتی ندارد. ماهیت مشترک رخدادهایی نظیر تصادف، سیل، زلزله و سقوط معلول بودن آنان است و برای جلوگیری از رخداد آنها، باید عوامل بروز آنها را مدیریت کرد. کاربران ترافیک زمانی مفهوم نه به تصادف را عملی می کنند که همواره حس کنند در طول مسیر رانندگی خود، تحت کنترل ادوات و تجهیزات کنترل ترافیک و مأموران ناظر بر رفتار رانندگان قرار دارند و در صورت ارتکاب تخلف، متوقف و مجازات می شوند. زیرساختهای حمل و نقل و ترافیک متناسب با نیاز و برابر استانداردهای مصوب طراحی و احداث شده و نگهداری می شوند. وسایل نقلیه در شرایطی قرار گرفته اند که اولاً از سلامت فنی کافی برخوردارند و ثانیاً در صورت بروز حادثه کمترین آسیب را به کاربران درگیر در حادثه وارد می نمایند وگرنه هر زمانی که اصول و مبانی تخصصی معلولی به فراموشی سپرده شوند، متأسفانه در زمانی کاملاً غیرقابل پیش بینی، معلول فراموش شده اثر خود را بر زندگی مردم خواهد گذاشت.

* متخصص حمل و نقل و ترافیک