◄ قرارداد راه‌ آهن سراسری در زمان ناصرالدین شاه قاجار (3 مرداد 1251، 25 ژوئیه 1872)

پارلمان انگلیس صورتجلسه رسمی 14 جولای 1873 مجلس اعیان با موضوع امتیاز ایران را به شرح زیر منتشر کرده است: (لینک صورتجلسه)
... دولت ایران به بارون دو رویتر اجازه داده بود تا شرکتی را به منظور اعمال امتیازاتی که پیشنهاد داده بود به او اعطا کند، تاسیس کند. این امر به او قدرت بیشتری داد تا یک راه آهن بین دریای خزر و خلیج فارس و در تمام نقاط دیگر ایران احداث کند ... مواد به کار رفته در کار را از کلیه عوارض، عوارض، گمرک یا عوارض مالیاتی معاف می کند. ... بهره برداری از جنگل ها را به رویتر واگذار و همچنین کنترل کانال ها، چاه ها و تمام مسیرهای آب طبیعی و مصنوعی در سراسر کشور را در اختیار گرفت ... همچنین کل مدیریت گمرک را برای مدتی نه کمتر از 25 سال به بارون دو رویتر سپرد، برای تامین گاز، ساخت راه، تلگراف ...
به گزارش همشهری آنلاین در 28 فروردین 1391:  به موجب این امتیاز، ساختن هرگونه راه و راه آهن و سدها از دریای مازندران تا خلیج فارس و بهره برداری از همه معادن ایران (به جز طلا و نقره)، ایجاد مجاری آبی و قنات و کانال ها برای کشتیرانی یا کشاورزی؛ ایجاد بانک و هر گونه کمپانی صنعتی در سراسر ایران؛ حق انحصار کارهای عام المنفعه؛ استفاده و بهره برداری از جنگل ها برای مدت 70 سال و استفاده از گمرکات ایران به مدت 25 سال در ازای پرداخت 6 میلیون لیره (پوند) انگلیس و سود 5 درصد در اختیار رویتر قرار گرفت ... برخی مواد این امتیاز که آن را بزرگترین خیانت میرزا حسن خان سپهسالار نخست وزیر ناصرالدین شاه می دانند و همه زندگی اقتصادی و سیاسی ایرانیان را به مدت 70 سال در اختیار انگیس قرار می داد چنین است:
- فقره اول: دولت علیه ایران برای مدت هفتاد سال امتیاز مخصوص و انحصاری و قطعی راه آهن بحر خزر را الی خلیج فارس به بارون رویتر و به شرکا یا به وکلای او عطا و واگذار می نماید و همچنین به ایشان حق مخصوص و انحصاری و قطعی می دهد که هر شعبات راه آهن که مناسب بدانند خواه به جهت اتصال ولایات و شهرها در داخله خاک ایران به جهت اتصال راه های ایران به راه های آهنی ممالک خارجه از هر نقطه از نقاط سرحدات رو به فرنگستان و هندوستان بسازند و به کار بیندازند.
- فقره چهارم: هر قدر زمین که به جهت ساختن خطوط راه های آهنی و شعبه های آنها ... و اماکن سکنی از برای ماموران و کارخانجات آهنگری و ... علاوه بر عرض مقرره راه های آهنی ...، از هر طرف خطوط راه آهن هر قدر که طول آنها باشد از املاک خالصه و از آن اراضی که تا امضای این قرارنامه زراعت نکرده باشند و بی حاصل مانده باشد، مقدار بیست متر به کمپانی بدهد.
-  هر گاه علاوه بر شهرها و دهات که کمپانی به اقتضای مصلحت خود لازم داند، مختار است از برای راه های آهن، منازل قرار بدهد مصلحت کمپانی مقتضی باشد که در بعضی نقاط دور دست منازل بسازد و دولت ایران مجانا چهار هزار زرع مربع زمین ...
- فقره ششم: هر نوع مصالحی که به جهت ساختن و به کار انداختن طرق آهن لازم باشد، داخل خاک ایران خواهد شد بی آنکه هیچ رسومی بدهد، نه رسوم دریا به جهت خروج امتعه نه رسوم دخول نه رسوم انبار و نه هیچ رسوم دیگر که در عرض راه ...

- فقره نهم: کمپانی تعهد می کند که در تمام مدت این امتیاز از منافع خالص عمل راه آهن صدی بیست به دولت ایران بدهد ...
- فقره دهم: بر سر انقضای مدت این امتیاز که عبارت از هفتاد سال است باید اصحاب این امتیاز قبل از وقت در باب این که تصرف و تمتع این راه های آهن در دست ایشان باقی بماند و امتداد بیاید باید با دولت گفتگو بکنند و قراری بگذارند ...
- فقره یازدهم: دولت علیه ایران به حکم امتیازنامه و قرارنامه حاضره به اصحاب این امتیاز حق مخصوص و امتیاز انحصاری و قطعی می دهد که در مدت طول این امتیاز در تمام ممالک ایران معادن ذغال سنگی و آهن و مس و سرب و پطرول و غیره ...

- فقره پانزدهم: دولت علیه ایران به جهت کارها و بناهای آب کشی ... از هر طرف جوی هایی که کمپانی ساخته مقدار 20 متر زمین ... هر زمین بایری که کمپانی به واسطه آبهایی که آورده باشد دایر بکند تصرف اختیاری و زراعت آن زمین حق کمپانی ... .

اکنون از امضای قرارداد رویتر که محور اصلی آن احداث راه آهن برای اتصال دریای خزر به خلیج فارس بود بیش از 150 سال می گذرد، قراردادی که پس از نیم قرن با نام دیگری ساخته شد و ایران را به پل پیروزی غرب تبدیل کرد ... (تین نیوز/ کد خبر 71531). با بررسی در ژرفای این پیمان می توان برنامه های نانوشته ای را یافت که اگر مخالفت علمای دینی نبود شاید نامی از ایران نمی ماند.   

* کارشناس حمل و نقل