◄ چالش‌ های ظرفیت و بازطراحی ایستگاه راه‌ آهن تهران

عباس قربانعلی بیک:

چکیده: ایستگاه راه آهن تهران، به عنوان یکی از مهم ترین مراکز حمل و نقل ریلی کشور، از سال ۱۳۰۶ تاکنون تغییرات ساختاری و فضایی محدودی را تجربه کرده است. با افزایش روزافزون تقاضا برای حمل و نقل ریلی، توسعه خطوط و ایستگاه ها و اهداف تعیین شده در سند چشم انداز ۱۴۰۴، این ایستگاه نیازمند بازنگری و نوسازی بنیادین است. پایان نامه کارشناسی ارشد معماری تحت عنوان «طرح توسعه ایستگاه مسافری راه آهن تهران»، با هدف شناسایی مشکلات کنونی، پیش بینی نیازهای آتی و ارائه راهکارهایی برای ارتقای کارایی این ایستگاه، به رهبری دکتر مهدی حجت و مشاوره دکتر میرریاحی در ۱۳۹۱ تدوین گردید.

مقدمه: ایستگاه راه آهن تهران، اکنون با چالش افزایش تقاضا و توسعه خطوط ریلی مواجه است درحالی که ایستگاه های مسافری پیشرفته در جهان نه تنها به عنوان مراکز حمل ونقل، بلکه به عنوان فضاهای شهری مدرن با کارکردهای چند منظوره در نظر گرفته می شوند. ایستگاه تهران و محدودیت های آن در پاسخگویی به تقاضا، نیازمند تغییرات اساسی درطراحی، ساختار و مدیریت است.

طرح مسئله: این پژوهش، مشکلاتی همچون کمبود فضای ایستگاه، عدم هماهنگی با تکنولوژی مدرن ریلی، تراکم ترافیکی اطراف ایستگاه، و آلودگی های زیست محیطی ناشی از مجاورت با بافت های شهری را بررسی کرده است. با توجه به رشد سریع شبکه ریلی کشور و افزایش حجم مسافران، چالش هایی از جمله نوسازی تکنولوژی ریلی، مدیریت کارآمد، و پاسخگویی به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی به عنوان محورهای اصلی تحقیق در نظر گرفته شده است.

اهداف پژوهش: این پایان نامه با چهار هدف اصلی تدوین شده است: 1) حل مشکلات ساختاری و مدیریتی ایستگاه راه آهن تهران. 2) انطباق ایستگاه با تکنولوژی مدرن حمل و نقل ریلی. 3) پاسخگویی به نیازهای آینده و افزایش کارایی ایستگاه در مواجهه با رشد روزافزون مسافران. 4) ارتقای کیفیت فضاهای شهری و هماهنگی ایستگاه با محیط شهری پیرامون.

روش تحقیق و دستاوردها: روش تحقیق این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، میدانی و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک SWOT  بوده است. بررسی نمونه های موفق نوسازی ایستگاه های شهری در جهان، شناسایی نقاط قوت و ضعف ایستگاه راه آهن تهران، و ارائه راهبردهای عملی برای بهبود عملکرد ایستگاه از جمله نتایج این تحقیق است. این پایان نامه تأکید دارد که نوسازی ایستگاه راه آهن تهران باید نه تنها به ارتقای سیستم حمل ونقل ریلی، بلکه به بهبود محیط شهری و رضایت مسافران منجر شود.

این یادداشت برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد «طرح توسعه ایستگاه مسافری راه آهن تهران» است که در سال ۱۳۹۱ توسط حامد نوری، تدوین شده است. حامد نوری در حال حاضر دارای مدرک دکتری تخصصی معماری از دانشگاه تهران است.

نتیجه گیری: نوسازی ایستگاه راه آهن تهران، نه تنها یک نیاز فوری برای توسعه حمل ونقل ریلی کشور است، بلکه فرصتی برای ایجاد فضایی مدرن، کارآمد و هماهنگ با محیط شهری محسوب می شود. این تحقیق با ارائه راهکارهای عملی در راستای ارتقای کیفیت و کارایی ایستگاه، گامی در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار حمل ونقل شهری برداشته است (افق 150 میلیون مسافر).

یکی از دلایل موفقیت اقتصادی راه آهن ژاپن احداث مجموعه های آپارتمانی، هتلی و تجاری " ایکیناکا " در کنار ایستگاه های بزرگ است. مسکن و سایر کاربردها از فضای ایستگاه ها بیش از 8 درصد درآمدهای غیرعملیاتی شرکت راه آهن شرق ژاپن (JR East) را تشکیل می داد و علاوه بر افزایش و تسهیل سفر در برآورد سال 2020 حدود 10 درصد از کل درآمد این شرکت بود (تین 269979).

بر اساس آمار UIC، راه آهن ژاپن درسال 2022 توانست 7017 میلیون مسافر را با سیرمتوسط 24 کیلومتر و سرانه 56 سفرسالانه (170 میلیارد نفر کیلومتر که 44 میلیارد از جابجایی با قطارهای سریع السیر بود) و 19 میلیارد تن کیلومتر بار را جابجا نماید. 

با گسترش حمل و نقل حومه و برقراری سرویس های روزانه راه آهن (که اکنون به 60 قطار رسیده) تا فاصله بیش از 100 کیلومتر و وجود ایستگاه های مناسب می توان برای احداث شهرک های مسکونی با منطق TOD گام های خوبی برداشت (تین 230659)، که میتواند علاوه بر رفع نیاز همکاران راه آهن به مسکن، زمینه دسترسی سایر شهروندان به مسکن متناسب را هم فراهم نماید.

ایستگاه های راه آهن نه تنها در ژاپن بلکه در بسیاری از کشورها به محل درآمد خوبی تبدیل شده و برای ماهم قابل تحقق است.