◄ سرمایه انسانی، کلید موفقیت در بازار رقابتی
با توجه به نقش و اهمیت ویژه منابع انسانی در حوزه‌های مختلف کسب‌وکارها (اعم از تولید یا خدمات) در این یادداشت تلاش شده تا نظر مدیران و متولیان محترم و ارجمند صنعت حمل‌ونقل ریلی، به‌ویژه در حوزه مسافری، به این مهم جلب شود.
با توجه به نقش و اهمیت ویژه منابع انسانی در حوزه‌های مختلف کسب‌وکارها (اعم از تولید یا خدمات) در این یادداشت تلاش شده تا نظر مدیران و متولیان محترم و ارجمند صنعت حمل‌ونقل ریلی، به‌ویژه در حوزه مسافری، به این مهم جلب شود.
از آنجایی که منابع انسانی با جنبه‌های مختلف یک سازمان سروکار دارد، ارائه یک تعریف دقیق از این نقش کار چندان آسانی نیست. تیم منابع انسانی مسئولیت رسیدگی به کلیه امور کارکنان در یک سازمان را بر عهده دارد. چرخه نقش این تیم شامل موارد زیر است:
جذب و استخدام
همسوکردن همکاران جدید در محیط سازمان و همچنین حفظ آنان در طولانی‌مدت
فراهم‌آوری بسته‌های سلامت و رفاه
پرداخت حقوق و مزایا
راهنمایی نیروها در راستای قوانین سازمان
تعیین و تبیین مسیر شغلی
ارائه برنامه‌های آموزشی در جهت رشد و تقویت ابعاد شخصیتی و تخصصی همکاران
تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه فردی کلیه کارکنان
و در نهایت فراهم‌کردن تصمیم و فضای مناسب برای خروج همکاران از سازمان
در مفاهیم نوین مدیریت، سرمایه‌های انسانی به جای منابع انسانی استفاده می‌شود.
منابع انسانی با سرمایه انسانی چه تفاوتی دارد؟
منابع انسانی: نیروی انسانی به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین دارایی سازمان شناخته‌شده، چنانکه سایر منابع مثل سرمایه و مواد اولیه و ماشین‌آلات بدون مدیریت صحیح آن از بین خواهد رفت یا به‌درستی به کار گرفته نخواهد شد.
سرمایه انسانی: اگر منابع انسانی سازمان در مسیر اهداف و استراتژی‌های سازمان عمل کنند، آنگاه ما سرمایه انسانی خواهیم داشت و این فرآیند را مدیریت سرمایه انسانی تعریف می‌کنیم. مثلا شرکت توتال هیچ چاه نفتی ندارد ولی صرفا با استفاده از دانش افراد خود محصولات نفتی تولید می‌کند و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی شناخته می‌شود.
هرگاه از منبع استفاده کنیم تمام می‌شود ولی سرمایه روزبه‌روز ارزش‌افزوده پیدا می‌کند. باید روی افراد سرمایه‌گذاری کنیم تا تبدیل به سرمایه شوند.
به تجربه و به عینه ثابت‌شده که سازمان‌های خلاق، سازمان‌های یادگیرنده، سازمان‌های توانمندساز و سازمان‌های دانایی‌محور می‌توانند منابع انسانی را به سرمایه انسانی تبدیل کنند.
اهمیت به سرمایه‌های انسانی از آنجایی بیشتر قابل‌تأمل است که بسیاری از نیروها و کارکنان شاغل به‌ویژه در بخش عملیات -مانند رؤسای قطار، مهمانداران و مأمورین پذیرایی و خدمات- به‌صورت مستقیم و بی‌واسطه با مسافران در ارتباط بوده و نقشی بی‌بدیل در ایجاد رضایت یا در سوی مقابل، نارضایتی او دارند.
امروزه و با وجود رقابت تنگاتنگ بین ریل و سایر شقوق حمل‌ونقل در کشور، رقابت بین شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مسافری و لزوم افزایش سهم بازار، تنها خشنودی و رضایت مشتریان خارجی (مسافران) ملاک نبوده و مشتریان داخلی که همان کارکنان و درواقع سرمایه‌های انسانی شرکت‌ها هستند باید در کانون توجهات و سیاست‌های این بخش قرار گیرند.
کارکنان شاغل در صنعت حمل‌ونقل ریلی را می‌توان به دو بخش تقسیم‌بندی کرد. بخش اول مشاغل ستادی و بخش دوم مشاغل عملیاتی (صف) که هر دو دارای اهمیت بوده ولی در بخش اول تخصص‌های موجود مانند حسابداری و مالی، اداری و منابع انسانی، برنامه‌وبودجه، فن‌آوری اطلاعات و مشابه آن حالت عمومی‌تر داشته و یافتن نیروهای کارآمد و توانمند در بازار فعلی، کاری سخت و پیچیده و زمان‌بر نیست.
ولی در قسمت عملیات شاهد انواع وظایف و مشاغلی هستیم که انحصاری بوده و آموزش و تربیت نیروهای فعال در آن زمان زیادی را به خود اختصاص داده ضمن اینکه این مشاغل در نوع خود دارای سختی و پیچیدگی‌های مخصوص به خود نیز هست. مشاغل مرتبط با سیر و حرکت و خدمات ازجمله رئیس قطار، مهماندار و سایر مأمورین ارائه‌دهنده خدمات در داخل قطارها، مأمورین فنی و برق در این گروه قرار می‌گیرند. آموزش و اخذ مدارک و گواهی‌نامه‌های مرتبط با این مشاغل از سه ماه تا یک سال زمان مصروف خود کرده و تجربه عملی نیز برای آن لازم و واجب است.
از دیگر ویژگی‌ها و سختی‌های بارز این مشاغل، کار در شب، کار در ایام تعطیل، دوری از خانه و خانواده، شرایط متفاوت و بعضا دشوار محیطی و اقلیمی ایستگاه‌های مختلف در شبکه ریلی کشور و نهایتا شرایط خاص واگن‌ها و تکان‌های آن و صدای محیط است که مستقیما روی سلامت این مأمورین تأثیرگذار بوده و باید مدنظر قرار گیرد. نبود زیرساخت‌های مناسب در بسیاری از ایستگاه‌ها جهت تجهیز و آماده‌سازی قطارها در ابعاد خدماتی و فنی نیز ازجمله مسائلی است که کار در قطار را دشوار کرده است.
این مبحث را با طرح سؤالاتی چالشی از مدیران محترم شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مسافری ادامه می‌دهیم:
استراتژی مدیران ارشد برای سرمایه‌های انسانی شرکت‌ها چیست؟
آیا برنامه‌های متناسب با استراتژی‌ها در حوزه منابع انسانی در سرفصل برنامه‌های شرکت‌ها وجود دارد؟
آیا اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در این حوزه تعریف شده است؟
آیا مدیران و سرمایه‌گذاران محترم به میزان نقش و اهمیت سرمایه‌های انسانی در رضایت مشتری و توسعه بازار واقف هستند؟
آیا فرآیندهای جذب، آموزش، ارتقاء کارکنان و مأمورین به همان اندازه پرداخت به‌موقع حقوق و مزایا مهم بوده و دیده می‌شوند؟
میزان رضایت کارکنان و مأمورین چگونه سنجیده می‌شود؟
آیا برنامه توسعه فردی برای کارکنان و مأموران تهیه شده است؟
آیا به مفاهیمی نظیر کیفیت زندگی، هوش هیجانی، منابع انسانی اخلاقی، منابع انسانی معنوی، کمال‌یافتگی، شکوفایی در حوزه کارکنان و مأمورین توجه می‌شود؟
چند پیشنهاد به مدیران جهت تکمیل فعالیت‌های حوزه منابع انسانی
طراحی و اجرای دقیق فرآیندهای جذب همکاران و توجه ویژه به کانون‌های ارزیابی در این فرآیندها
توجه ویژه به آموزش‌های بدو و حین خدمت و اندازه‌گیری اثربخشی آن. توجه ویژه به مباحث و آموزش‌های مستخرج از ارزیابی‌های روان‌شناختی (بهداشت روانی)
تدوین نظام‌های کارآمد ارزیابی با شاخص‌های مناسب و ارائه بازخورد به همکاران از طریق برگزاری مراسم تقدیر سالانه از خادمان برتر، پاداش‌های نقدی و غیر نقدی و ...
حمایت از جایگاه حرفه‌ای و ایجاد زمینه و ابزار برای ارتقای توانایی حرفه‌ای
تقویت ارتباط آسان و صمیمی کارکنان با مدیران سازمان و تقویت مدیریت مشارکتی
تشکیل اردوهای تفریحی ویژه خانواده‌ها
جبران خدمت مکفی و عادلانه و تلاش برای ارتقای امنیت معیشتی و رفاه همکاران
تأمین بلیت رایگان قطار برای عزیمت همکاران و خانواده‌ها به شهرهای زیارتی و سیاحتی
تنظیم قراردادهای بیمه (عمر، مسئولیت، تکمیلی درمان و...) به‌منظور کاهش دغدغه‌های همکاران
امید داریم با توجه و عنایت خاص متولیان صنعت حمل‌ونقل ریلی مسافری به مقوله نیروی انسانی، شاهد رشد و شکوفایی هر چه بیشتر این صنعت در بازار حمل‌ونقل کشور باشیم. بی‌شک با اجرای مدل‌های متعالی منابع انسانی شاهد تحقق اهداف زیر خواهیم بود:
تمام کارکنان تبدیل به مبلغان و بازاریاب‌های حرفه‌ای شده و در جستجوی مشتری برای سازمان متبوع خود خواهند بود
رضایت مسافران از خدمات ارائه‌شده ارتقاء چشمگیر داشته و این موضوع به افزایش سهم بازار کمک شایانی خواهد کرد
میزان وفاداری کارکنان به برندهای کارفرمایی خود افزایش خواهد یافت
پاسخ سریع به تغییرات محیط و بازار با داشتن نیروهای مستعدتر امکان‌پذیر خواهد بود
و کلام آخر: به منابع انسانی نباید به‌عنوان هزینه نگریست، بلکه این یک سبد دارایی ارزشمندی است که می‌تواند ارزش‌افزوده ایجاد کند.
از نظر دانش حفظ نیروی انسانی، این جملات و عبارات کاملا درست است
اما هزینه بر! و پر خرج
امروزه راه های بسیار کم هزینه تری برای مواجهه با نیروی انسانی وجود دارد
کدخدا را ببینید و نیروی انسانی را .. ، خودش می داند!