◄ افزایش نقش مردم در بهره برداری از شبکه حمل و نقل ریلی

میزان پایین بهره وری شبکه حمل و نقل ریلی در ایران نسبت به میانگین جهانی، چالشی است که تمرکز بر حل آن می بایست به عنوان مهمترین دستور کار تیم مدیریتی جدید شرکت راه آهن قرار گیرد. عملکرد پایین شبکه حمل و نقل ریلی در کشور در حالی است که ایران از نظر حجم موجودی ها و امکانات حمل و نقل نسبت به بسیاری از کشورها وضعیت مطلوب تری دارد. اما از همین زیرساخت های موجود درست بهره برداری نمی کند.

بهره وری نازل شبکه ریلی ایران نسبت به چین، روسیه و قزاقستان

طبق گزارش اتحادیه بین المللی راه آهن های دنیا، شاخص چگالی خطوط ریلی نسبت به مساحت کشور در ایران 6.6 کیلومتر به ازای هر 1000 کیلومتر مربع است. این در حالی است که چنین شاخصی برای کشورهایی چون روسیه، قزاقستان و چین به ترتیب برابر با 7.3، 7.7 و 10.8 کیلومتر بر هر 1000 کیلومتر مربع می باشد. اما بررسی میزان عملکرد ریلی این کشورها و مقایسه آن با ایران نشان می دهد علی رغم مطلوبیت نسبی حجم زیرساخت ریلی در ایران، با توجه به اینکه حجم مساحت غیرمفید در این کشورها تقریبا شبیه به ایران است، میزان عملکرد شبکه حمل و نقل ریلی ایران بسیار نامطلوب است.

برای مثال در مورد شاخص عملکردی واحد حمل نسبت به طول خطوط اصلی در این کشورها که نمایانگر میزان عملکرد حمل بار و مسافر ریلی در شبکه حمل و نقل ریلی کشورهاست، واحد حمل روسیه 21.96، قزاقستان 11.33 و چین 28.38 می باشد. با این وجود، شاخص واحد حمل در شبکه حمل و نقل ریلی ایران، عدد 4.38 را نشان می دهد.

پایین بودن نرخ بهره وری شبکه ریلی موجب شده است تنها 10 درصد از حجم بار داخلی کشور و 8 درصد از حجم مسافر داخلی کشور توسط شبکه ریلی کشور جابجا شود. این در حالی است که هم سیاست های کلی نظام و چشم اندازهای کشور هدف گذاری حمل بار 30 درصدی و حمل مسافر 20 درصدی را انجام داده است و هم تقاضا برای این میزان از حمل بار و مسافر ریل پسند برای جابجایی توسط شبکه حمل و نقل ریلی موجود می باشد. هم اکنون بیش از 150 میلیون تن بار تماما ریل پسند برای جابجایی در شبکه ریلی به صورت سالانه وجود دارد که در بیشترین حالت و در سال 1397، تنها 50.4 میلیون تن از این میزان بار توسط راه آهن جابجا شده است.

عوامل دخیل در نرخ پایین بهره وری شبکه ریلی

عوامل متعددی از جمله ساختار حکمرانی ناکارآمد شبکه حمل و نقل ریلی، اپراتوری دولتی و ناکارآمد محورها و پایانه های ریلی، ساختار غلط ناحیه بندی در شبکه حمل و نقل ریلی کشور، نبود مدیریت یکپارچه در شبکه، وجود اولویت توسعه ای به جای بهبود شبکه فعلی در ساختارهای تصمیم گیری، نبود خطوط فرعی و آنتنی، فراگیر نبودن قطارهای باری برنامه ای، سیستم های کند و نامناسب تخلیه و بارگیری عواملی هستند که موجب پایین بودن نرخ بهره وری در شبکه حمل و نقل ریلی شده اند.

اصلاح گام به گام هر یک از این عوامل و تغییر رویکردها از توسعه خطوط جدید به سمت بهبود وضعیت شبکه موجود و اصلاح گلوگاه های بحرانی شبکه می تواند در کوتاه مدت و با کمترین هزینه، رقم عملکرد و شاخص بهره وری در شبکه حمل و نقل ریلی را افزایش دهد.

راهکارهایی از جنس تغییر ساختار و یا تفویض مجوز بهره برداری از محورهای ریلی به مردم و بخش های غیردولتی همزمان با نظارت ویژه شرکت راه آهن بر این واگذاری ها نیز می تواند به عنوان راهکارهایی اساسی تر و مطمئن تر، به رشد هر چه بیشتر شبکه حمل و نقل ریلی در شاخص بهره وری عملکردی کمک کند.

مطابق با نص صریح آئین نامه تعیین سهم بهینه بخش های دولتی و غیردولتی از فعالیت های راه و راه آهن مصوب سال 1388، دولت این امکان را دارد که بتواند بسیاری از وظایف تصدی گرایانه خود از جمله اپراتوری شبکه و محورهای ریلی و بهره برداری از کشنده های ریلی باری و مسافری را به بخش غیردولتی واگذار کند و خود به عنوان تنظیم گر نقش ایفا کند.

به نظر می رسد شروع چنین فرآیندی در دوره جدید مدیریتی شرکت راه آهن جمهوری اسلامی می تواند نوید بخش افزایش سریع میزان شاخص های بهره وری در شبکه حمل و نقل ریلی در کوتاه مدت باشد تا به زودی شاهد تحقق اهداف تعیین شده برای شبکه حمل و نقل ریلی در جابجایی حجم مقبولی از بار و مسافر داخلی و همچنین ایفای نقش جدی در ترانزیت کالاهای بین المللی باشیم.

* کارشناس حمل و نقل